8.8.16

ΣΟΝΙΑΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΟΥ-ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ: Ηρωίδες των αγώνων του Γένους μας, που τραγουδήθηκαν για τα κατορθώματά τους


Στο βιβλίο της Α. Τζινίκου-Κακούλη «Η Μακεδόνισσα στο θρύλο και την Ιστορία» συναντάμε τις παρακάτω ξεχωριστές Ελληνίδες:

Πέντε πασάδες πολεμούν την έρμη την Κασσάνδρα.
Κανένας δεν την πάτησε, κανένας δεν την πήρε.
Λουμπούτ Πασάς την πάτησε, Λουμπούτ Πασάς την πήρε.
Πήρε ασπρά, πήρε φλουριά, πήρε και καραγρόσια,
πήρε και την Αναστασιά, το άνθος της Κασσάνδρας.
Πέντ’ Αρβανίτες την κρατούν και τρεις την εξετάζουν:
-Κόρη μου, Τούρκσα γένεσαι να πάρεις Τούρκον άντρα;
-Κάλλιο είναι το αίμα μου τη γη να κοκκινίσει,
παρά να δω τα μάτια μου Τούρκος να τα φιλήσει.
 Δημοτικό τραγούδι Χαλκιδικής

«1821 εν μηνί Μαΐω αποστάτησαν οι Κασσανδρινοί και τω αυτώ χρόνω Οκτωβρίου 27 επήραν οι Τούρκοι την Κασσάνδραν και έκοψαν πολλούς και εσκλάβωσαν γυναίκας και παιδία από 15 χρόνων και πάνω»
Ενθύμηση βιβλίου της Μονής Βλατάδων, που επιβεβαιώνει τα γεγονότα.

«Η Κασσάνδρα, αλωθείσα κατεστράφη δια σιδήρου και πυρός, οι δε κάτοικοι κατεσφάγησαν, ολίγων διασωθέντων επί πλοίου ελληνικού, εν οις και ο γενναίος προεστός Ι. Χατζηχριστοδούλου. Κατά την φυγήν τούτου συνέβη συγκινητικόν επεισόδιον, άξιον των εκλεκτοτέρων σελίδων της επαναστάσεως. Ολίγον απέχοντος του πλοίου, τον ειρημένον Χ”Χριστοδούλου, την γυναίκα και θυγατέρα αυτού κατέφθασαν οι Τούρκοι. Ο Χ”Χριστοδούλου έφιππος εκράτει και την εαυτού θυγατέρα, ιδών δε τους πολεμίους αφίππευσε και εβίαζε την σύζυγόν του να ιππεύση μετά της θυγατρός και να φθάση εις το πλοίον, αλλ’ η μεγαλόψυχος γυνή παρώτρυνε τον άνδρα να σώση την κόρην και είτα, επιστρέψας, να παραλάβη και ταύτην. Μόλις ο σύζυγος μετά της θυγατρός έφθασαν εις το πλοίον, ιδού και οι Τούρκοι, οίτινες επειράθησαν να συλλάβωσιν την φιλόστοργον μητέρα, αλλ’ εκείνη φεύγουσα ερρίφθη εις την θάλασσαν και επνίγη, ίνα μη πέση εις τας χείρας των μυσαρών εχθρών. Η ηρωική εκείνη γυνή εκαλείτο Ανθίτσα». (Ν.Καζάζη «Η Μακεδονία», 1896)

Καταστροφή Νάουσας, 1822:
Η Γάτσαινα ετούρκεψε και σε χαρέμι μπήκε.
Κρίμα στον άντρα σ’ Γάτσαινα, προδότρα, αλλαξοπίστρα.
-Τουρκεύεις Καρατάσαινα, τουρκεύεις Ζαφειρούλα;
-Δεν θέλω σκλάβα να γενώ και φερετζέ να βάλω.
Ρωμιά εγώ γεννήθηκα, Ρωμιά θε να πεθάνω.
Σύρτε μουρτάτες απ’ εδώ, χαθείτε από μπροστά μου.
-Πιάστε τις τις αδιάντροπες! Καρφώστε τις στον τοίχο.
-Και να μας θάψτε ζωντανές και αν μας τυρρανήστε,
παλιότουρκοι, παλιόγυφτοι και παλιοαραπάδες,
την πίστη δεν αλλάζουμε, τζαμί δεν προσκυνούμε.
Σιάτιστα 1824. Ο Χουρσίτ πασάς στέλνει 1.600 άντρες να την κυριέψει. Εκεί η Σανούκω Χατζηγιάννη μετέτρεψε το αρχοντικό της σε σωστό προμαχώνα:
-Κυρά Σανούκω, πες της βάγιας σου
για να διώξ’ τους φυλαχτιάηδες.
Διώξτε τους να παν εκείθε
Να πατήσουμε το σπίτι.
-Δεν σας φοβάμαι σκυλ-Αρβανιτάδες.
Έχω τα σπίτια μου αψηλά,
με μολύβι σκεπασμένα και με μάρμαρο στρωμένα.
Κάτω στο Μπούνο μαχαλά
πάρτε φκέλια και τσαπιά
σύρτε και στου Καρδογιάννη
να του πάρτε το τηγάνι…

Το τραγούδι της πασίγνωστης ηρωίδας από τη Σιάτιστα καπετάν Περιστέρας Κράκα ή αλλιώς Σπανοβαγγέλης, γενναιότατης Μακεδόνισσας που έδρασε στην περίοδο του πρώιμου Μακεδονικού Αγώνα:
Ποιος έχει αράδα σήμερα-να ρίξει στο νησάνι
Η Περιστέρα έχει σειρά να ρίξει στο νησάνι
Η τσούπρα από τη βία της-κι απ’ τον πολύ σεβντά της
της ‘κόπη το χρυσό κουμπί-κι εφάνη το βυζί της
ένας στον άλλο έλεγε-ένας στον άλλο λέει
-Παιδιά τι ‘ναι το μάλαμα-και τι ‘ναι το ασήμι
μα ένα μικρό κλεφτόπουλο-μικρό διαβολισμένο
-Δεν είν’ παιδιά μ’ το μάλαμα-μα μήτε και τ’ ασήμι
μόν’ είναι κόρης το βυζί-της νιας της Περιστέρας.

Στο βιβλίο του Νικολάου Πολίτη «Δημοτικά τραγούδια», εκτός από την πασίγνωστη Δέσπω, συναντάμε και μια άλλη Σουλιώτισσα, τη Λένω, κόρη του Κίτσου Μπότσαρη, που πολεμούσε στο πλευρό του αδερφού της Γιάννη. Μετά που σκοτώθηκε ο αδερφός της, πήγε κοντά στον θείο της Νίκζα και, πολεμώντας πλάι στον Αχελώο, σκότωσε πολλούς Τούρκους. Όταν όμως περικυκλώθηκε από τους εχθρούς, για να μη συλληφθεί, έπεσε στο ποτάμι και πνίγηκε:
Όλες οι καπετάνισσες από το Κακοσούλι,
όλες την Άρτα πέρασαν, στα Γιάννινα τις πάνε∙
σκλαβώθηκαν οι ορφανές, σκλαβώθηκαν οι μαύρες.
Κι η Λένω δεν επέρασε, δεν την επήραν σκλάβα,
μόν’ πήρε δίπλα τα βουνά, δίπλα τα κορφοβούνια.
Σέρνει τουφέκι σισανέ κι εγγλέζικα κουμπούρια,
έχει και στη μεσούλα της σπαθί μαλαματένιο.
Πέντε Τούρκοι την κυνηγούν, πέντε τζοχανταραίοι.
«Τούρκοι, για μην παιδεύεστε, μην έρχεστε σιμά μου!
Σέρνω φουσέκια στην ποδιά και βόλια στις μπαλάσκες».
«Κόρη, για ρίξε τ’ άρματα, γλίτωσε τη ζωή σου».
«Τι λέτε, μωρ’ παλιότουρκοι και σεις παλιοζαγάρια;
Εγώ είμαι η Λένω Μπότσαρη, η αδερφή του Γιάννη,
και ζωντανή δεν πιάνουμαι εις των Τουρκών τα χέρια».

Στο βιβλίο του Κων/νου Δούφλια «Τα δημοτικά τραγούδια της Άνω Μακεδονίας» συναντάμε την Χριστίνα, μυστικό πληροφοριοδότη και σύνδεσμο του καπετάν Θύμιου Καούδη με τον Μητροπολίτη Καστοριάς. Ο Καούδης, όταν τον βρήκε η Χριστίνα, θαύμασε το θάρρος της και την έκανε υπαρχηγό του:
Η Χριστίνα
Μας πήρ’ ο ήλιος κι η αυγή κι η πούλια πάησε γιόμα.
Βγήκαν οι άσπρες για νερό κι οι όμορφες να πλύνουν.
Βγήκεν και μια ομορφονιά να ιδεί τον καπετάνιο,
να του μιλήσει, να του ειπεί και να τον κουβεντιάσει.

-Πάρε με καπετάνιο μου, πάρε με στο λημέρι.
Δος μου ντουφέκι να κρατώ και σφαίρες να γιομίζω.
Να στέκω ορθή να πολεμώ, να ρίχνω στους Βουργάρους.
Μου σκότωσαν τον άντρα μου τον μικροπαντρεμένο.

Ερόδιασ’ η ανατολή, ήρθεν κι αυτή η μέρα.
Βγήκαν οι άσπρες για νερό κι οι όμορφες να πλύνουν.
Βγήκεν και η Χριστίνα μας στα μαύρα φορεμένη.
Πιάνει σελώνει τ’ άλογο, πιάνει το σαμαρώνει.
Βολές-βολές του μίλαε, βολές βολές του λέει:
-Δύνασαι, μαύρε μ’, δύνασαι να βρεις τον καπετάνιο;
-Δύναμ’, αφέντρα μ’, δύναμαι να βρω τον καπετάνιο.
-Αν μαρτυρήσεις νταϊσιά σαρανταπέντε χούφτες
Γιομάτισαν στα Κρύα Νερά, βράδιασαν στο λημέρι,
τους πήρε κι η λαμπρή αυγή ψηλά στο καραούλι.

Και κλείνουμε με μια μάλλον μυθική ηρωίδα του Γένους μας που πρωταγωνιστεί σε ένα έντεχνο και, αν μου επιτρέπετε, σε ένα πολύ αγαπημένο μου τραγούδι. Στους ποιητικούς στίχους του Θοδωρή Γκόνη, που ντύθηκαν εξαίσια με τη μουσική του Νίκου Ξυδάκη συναντήσαμε για πρώτη φορά τη Φιλάνθη, την οποία κάποιοι θεωρούν υπαρκτό πρόσωπο, ενώ το πιθανότερο είναι να είναι μυθικό, καθώς «τα Μεσαιωνικά κάστρα διεκδικούν ηρωίδες, όπως τη Φιλάνθη, τη Μονοβύζα, την Ωριά, την Μαρία Δοξαπατρή και τις βλέπουμε σαν Αμαζόνες να αγωνίζονται στις επάλξεις και παράλληλα να σημειώνονται ερωτικές τραγωδίες»….

Η κόρη της Καρύταινας

Πόσο ακριβή είναι η αρχοντιά κανένας δεν το ξέρει
μοίρασε πρώτα τα φλουριά κι άναψε αγιοκέρι
κι αν δεν πιστεύεις σε θεό και σε αγίου τάμα
εγώ με λόγια θα σ’ το πω, με λόγια και με κλάμα 
τ' άρχοντα της Καρύταινας η κόρη η λατρεμένη 
που ήταν αστέρι κι έλαμπε σ' όλη την οικουμένη
για ν’ αποφύγει τη σκλαβιά, να σώσει την τιμή της
στα όρη και στα σπήλαια έκρυβε το κορμί της
ρούχα φτωχά εφόρεσε κι έκοψε τα μαλλιά της
μα πάλι δεν εμπόρεσε να κρύψει τη γενιά της
το δακτυλίδι που 'βαλε μέσα το δάκτυλό της
αυτό της έγινε φονιάς, δράκοντας και προδότης 
Πόσο ακριβή είναι η αρχοντιά μόνο ο θεός το ξέρει
Αυτός μοιράζει τα φλουριά, τη μέση και το χέρι

Προτείνω όσοι έχετε τη δυνατότητα να το ακούσετε και να το τραγουδήσετε. Θα ‘ναι σαν να τραγουδάτε όλες τις ηρωίδες του Γένους μας μαζί, γνωστές και άγνωστες, επώνυμες και ανώνυμες, μια που οι μουσικές των δημοτικών τραγουδιών που παρουσιάσαμε εδώ σήμερα μάλλον δεν μας είναι γνωστές-τι κρίμα!...

* * *
ΥΓ: Την παραμονή της γιορτής της 25ης Μαρτίου, σε κάποιο διάλειμμα όρμησαν καταπάνω μου δύο κοριτσάκια της Α’ τάξης και με ρώτησαν επιτακτικά: «Παίζουμε τις ηρωίδες του ’21 και χρειαζόμαστε ένα όνομα εκτός από της Μπουμπουλίνας και της Μαντώς Μαυρογένους, που τις ξέρουμε». Τους είπα τη Δόμνα Βισβίζη από τη Θράκη, που δυστυχώς παραμένει άγνωστη, μολονότι υπήρξε πραγματικά σπουδαία ηρωίδα και τα κορίτσια εξέφρασαν τη μεγάλη τους έκπληξη για το όνομα που άκουγαν για πρώτη φορά.
Αφιερώνεται, λοιπόν, στις δυο μικρές μας μαθήτριες, τη Βιολένα και τη Νεφέλη.
Πρωτοφανές να αφιερώνεις σε κάποιον κείμενο το μεγαλύτερο μέρος του οποίου έχει γραφτεί από τον ίδιο, αλλά προσωπικά είναι αδύνατον να μην την έχω βασική πηγή μου. Αφιερώνεται, λοιπόν, στη μνήμη της σπουδαίας Μακεδόνισσας και πατριώτισσας και μαχήτριας της πένας Αθηνάς Τζινίκου-Κακούλη, που πρόσφατα έφυγε από κοντά μας, αφού αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή της στην έρευνα και προβολή της Ελληνίδας γυναίκας, της παρούσας σε όλους τους αγώνες του Γένους μας… 

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 31 Μαρτίου 2016, αρ. φύλλου 829

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ