Στην μνήμη της Ελένης Τσαδήλα

Συμπληρώνονται σήμερα 6 μήνες από τις 15.1.2015

Το κείμενο που ακολουθεί είναι η ομιλία του Παναγιώτη Μπαϊρακτάρη που προλόγισε στην εκδήλωση του περασμένου Σαββάτου (28.2.2015) που διοργάνωσε η αντιδημαρχία Πολιτισμού του Δήμου Καστοριάς, με θέμα «Ο κοινωνικός ρόλος του θεάτρου», εκδήλωση που ήταν αφιερωμένη στην μνήμη της Ελένης Τσαδήλα.

H ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ της σημερινής εκδήλωσης αφιερώνεται στην μνήμη της Ελένης Τσαδήλα, ενάμισι μήνα από την ημέρα που έφυγε από την ζωή. Δυστυχώς στην καλύτερη και χωρίς αμφιβολία, πιο δημιουργική περίοδο της κοινωνικής,  θεατρικής και καλλιτεχνικής ζωής και προσφοράς της.

Έτσι η αφιέρωση της εκδήλωσης, αναδεικνύει χωρίς αμφιβολία, μια ακόμη πτυχή της κοινωνικής αποστολής και λειτουργίας του θεάτρου. Με την καλλιτεχνική αλλά και την πολιτική του διάσταση και αλληγορία.

Σ’ αυτό συμβάλλει το γεγονός ότι η διοργάνωση πραγματοποιείται στο κέντρο της παλιάς Καστοριάς, που περιβάλλεται από ερείπια, εκκλησίες, λείψανα τειχών και το πέπλο της παλιάς και μεγάλης, της πραγματικής ιστορίας της πόλης. Έστω και σ’ αυτόν τον χώρο που προφανώς δεν επαρκεί για τις πολιτιστικές ανάγκες της Καστοριάς. Και αντίθετα υπογραμμίζει την τεράστια ανάγκη και τα κενά επί δεκαετίες.

Η σημερινή εκδήλωση εδώ, ασφαλώς δεν θα την άφηνε καθόλου αδιάφορη, αλλά θα ευχαριστούσε την Ελένη Τσαδήλα. Η φυσική απουσία της οποίας είναι ακόμη άλλωστε λιγότερο αισθητή, από την αίσθηση της παρουσίας της.

Όσοι την γνώριζαν, θα συμφωνήσουν ότι η ίδια ακράδαντα πίστευε πώς καμμιά πολιτιστική πρόοδος και κοινωνική ή οικονομική ανάπτυξη, δεν θα μπορούσε να έχει βιώσιμη προσδοκία για την Καστοριά, εφ’ όσον παρέμενε εγκαταλειμμένο και περιφρονημένο το παλιό της κέντρο. Δηλαδή η περιοχή που βρισκόμαστε τώρα και στην οποία υπάρχουν τα κυριότερα -και ίσως σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία της πόλης.

Και αυτό, όχι από κάποιο τοπικισμό ή συναισθηματισμό, αλλά για την αλήθεια ότι η πολιτιστική πρόοδος, η ανάπτυξη και η καλλιέργεια συνειδητοποιημένης κοινωνικής κίνησης με μαζικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, μοιάζει με υπόθεση ακτινοβολίας. Που πάντως προϋποθέτει οπωσδήποτε την λειτουργία ενός επίκεντρου, ενός ιστορικού κέντρου,  «centrum» σαν κι’ αυτά που συναντά κανείς όχι μόνο στον παλιό, αλλά και στον νέο κόσμο. Ή θυμίζει έστω τα συγκοινωνούντα δοχεία, που και αυτά πάλι χρειάζονται με την σειρά τους, μια αφετηρία, μια αρχή, ένα σημείο αναφοράς. Και αυτά δεν μπορούσαν παρά να βρίσκονται στην καρδιά της Καστοριάς. Και η ανάγκη αυτή, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική, δεν έφυγε ποτέ από την έγνοια της ίδιας.

Οι προτάσεις της για την χρήση από τον δήμο Καστοριάς, ακόμη και παλιάς κινηματογραφικής αίθουσας, όπως του αλλοτινού Rex, στην πλατεία Ομονοίας, και η ανοικτή προσωπική επιστολή – έκκλησή της στον σημερινό δήμαρχο Καστοριάς, να ανακαινισθεί σύντομα η αίθουσα των εκδηλώσεων του παλιού Πνευματικού Κέντρου, και μάλιστα μια επιστολή που έστειλε ένα μήνα περίπου πριν το άδικο τέλος της - ανοικτή επιστολή που αν και δεν απαντήθηκε ακόμη, ελπίζεται να απαντηθεί θετικά στην πράξη, δεν επιτρέπουν αμφιβολία και αποδράσεις: Ότι για την ίδια, η καλλιτεχνική, ψυχαγωγική και πνευματική αποστολή του θεάτρου, ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τον χρόνο, τον χώρο και την κοινωνική λειτουργία της θεατρικής κίνησης. Ως πολιτικής πράξης στον χώρο της συνείδησης.

Μεγαλωμένη στην δεκαετία του 1970, την πιο προοδευτική και αισιόδοξη αναμφίβολα περίοδο για την Καστοριά (λόγω της παράλληλης κοινωνικής και οικονομικής ακμής της, χάρη στην καστοριανή γούνα), η Ελένη Τσαδήλα ενσάρκωσε την συνετή επαναστατικότητα, που ταίριαζε σε μια αστή της εποχής της. Ήταν το θηλυκό αποτέλεσμα ενός πρωτόγνωρου «μπουμ».

Την δεκαετία του 1980, παράλληλα με την αφοσίωση στην οικογένεια και τον γιο της, και την έναρξη της επαγγελματικής της δραστηριότητας, η Ελένη Τσαδήλα, θορυβήθηκε από την πολιτιστική υστέρηση του τόπου, και την διαφαινόμενη κοινωνικό-οικονομική κρίση.  Μια κατάσταση που ακολούθησε ως κρίση ανθρώπων και αξιών για την Καστοριά.

Έτσι άρχισε να κοινωνικοποιείται με την συμμετοχή της στη Κινηματογραφική Λέσχη, που με την προβολή επιλεγμένων κινηματογραφικών δημιουργιών, συμβόλιζε ταυτόχρονα αναμφίβολα και έναν πόλο ακτιβισμού και προοδευτικότητας για εκείνη την εποχή.

Ωστόσο, η Ελένη Τσαδήλα σύντομα αντιλήφθηκε ότι έλειπε μια θεατρική σκηνή στην Καστοριά. Μια κίνηση ως έκφραση και εξωτερίκευση της ίδιας και ως εκτόνωση ενός συσσωρευμένου κοινωνικού πολιτιστικού φορτίου. Με σαφή πολιτική διάσταση, που θα μπορούσε να είναι μια πραγματική -και μάλιστα ουσιαστική πολιτική πράξη, με κοινωνική ενέργεια και σύνθετη αποστολή.
Να αναδειχθεί έτσι η θεατρική κίνηση, σε ένα ακόμη πόλο δημιουργίας, παιδείας, καλλιτεχνικής προσφοράς, χειραφέτησης, ανεξαρτησίας και απόλαυσης. Σε μια έκφραση κοινωνικότητας, ελευθερίας, αυτοπεποίθησης, αλλά και κοσμοπολιτισμού.

Έτσι σε μια πόλη, στην οποία ολοένα και περισσότερο θριάμβευε η ατομικότητα και η εσωστρέφεια και λιγόστευαν οι αφορμές ανάπτυξης κοινωνικής συνείδησης και πνευματικότητας, η επιχείρηση «θέατρο» στην Καστοριά, σαν ιδέα κέντριζε και προκαλούσε.

Σαν θεατρική παρέα, σκηνή, ή και δημοτικό θέατρο που ήταν και το όνειρο της Ελένης Τσαδήλα, αγωνίστηκε να εμπνεύσει αγάπη για το θέατρο, σε μεγάλους και παιδιά, γυναίκες και άνδρες, λιγότερο ή περισσότερο μορφωμένους και καλλιεργημένους. Καθώς το θέατρο δεν ήταν ούτε αυτοσκοπός, αλλά ούτε και η αποκλειστικότητα για τις ασχολίες της Ελένης, φαίνεται ότι πίστευε στην κάθετη διαστρωμάτωση της κοινωνικότητας. Που διεγείρει την επέκτασή της, σε όσους περισσότερους και αδιακρίτως μπορούσε να κερδίσει.

Παρά τις απογοητεύσεις της πόλης, οργανωμένης και ανοργάνωτης, τις ζοφερές καταστάσεις και πρακτικές αντιξοότητες, καθώς, χωρίς Πνευματικό Κέντρο χάθηκε κάθε φύλο συκής, η Ελένη Τσαδήλα εργάστηκε σκληρά για περίπου 25 (ίσως και κάπως περισσότερα) χρόνια.

Χάρη στην άμεση, προσωπική προσφορά και αφοσίωση μεγάλου μέρους του χρόνου της. Χωρίς το παραμικρό αντάλλαγμα, ή προσωπικό όφελος, χωρίς καμμιά αναγνώριση από την μεριά της οργανωμένης πόλης και πολιτείας.

Δουλεύοντας σκληρά με πειθαρχία, αυτοπεποίθηση, πείσμα, αισιοδοξία και προπαντός, καλή πίστη, αγάπη για την πόλη, κατόρθωσε να οργανώσει ή να εμπνεύσει πειραματικές μεθόδους και κλασσικά μοτίβα, θεατρικές σκηνές, εικαστικά, ακτιβισμό και κίνηση.

Μάλιστα στην καλύτερη περίοδο του εγχειρήματός της, λίγο πριν, αλλά και μετά το 2010 περίπου, όλα αυτά είχαν σαν ορατό αποτέλεσμα τον σχηματισμό αρκετών ομάδων στην Καστοριά. Έστω και ορφανών, χωρίς καμιά ή πραγματική υποστήριξη.

Κάτι πρωτοφανές και ιδιαίτερα ελπιδοφόρο, αν αναλογιστεί κανείς ότι το κατόρθωσε με ισχνή -αν όχι απλά προσχηματική- συμπαράσταση, από τους δημόσιους και δημοτικούς φορείς της πόλης. Είχε βέβαια δίπλα της όσους την πίστεψαν και πλαισίωσαν τα εγχειρήματά της… και πολλούς φίλους.

Λίγο πριν αρχίσει η οδυνηρή περιπέτεια, η προσφορά της Ελένης Τσαδήλα στα πολιτιστικά και κοινωνικά πράγματα της Καστοριάς, είχε πια ωριμάσει. Δεν χρειαζόταν πλέον συστάσεις να πείσει για την ωριμότητα και την ακεραιότητα της προσπάθειάς της.

Απέναντι σε ένα κατά βάση συντηρητικό κοινό, και ένα καχύποπτο και απρόθυμο δημόσιο περιβάλλον, η ίδια πρόσφερε απλόχερα και ανοικτόκαρδα το απόγειό της.

Είναι πολύ δύσκολο να επιχειρηθεί από τώρα, μια καταγραφή και παρουσίαση του συνολικού έργου και της προσφοράς της Ελένης Τσαδήλα στην Καστοριά. Μιας και κατά βάση, η σύνθεση των δραστηριοτήτων -των πολλών δραστηριοτήτων της, έκρυβε μια σαφή πολιτική διάσταση, και πάντοτε την Καστοριά.

Ακολούθησαν όσα είχαν σαν αποτέλεσμα την αναχώρηση μιας αληθινής πρωτοπόρου, αυτοδίδακτης και αυτοδημιούργητης, που δεν έπαψε ποτέ να δείχνει τον ζήλο και τον ενθουσιασμό του ρομαντισμού της. Με μοναδική ιδιοτέλεια: μια καλύτερη και σύγχρονη κοινωνία, σε μια ανεπτυγμένη Καστοριά.

Με τις έννοιες αυτές, η διοργάνωση από την αντιδημαρχία Πολιτισμού του Δήμου Καστοριάς της σημερινής εκδήλωσης, με ομιλήτρια την κυρία Ελένη Δημοπούλου, ηθοποιό και καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης (κάτι που οραματιζόταν να γίνει και στην Καστοριά η Ελένη Τσαδήλα), δεν περιορίζεται σε ένα είδος πολιτιστικού μνημοσύνου της, αλλά πρέπει να αποδειχθεί, σαν ένα τολμηρό, πρώτο βήμα οργάνωσης, της θεατρικής κίνησης της Καστοριάς, εμπνευσμένο από την Ελένη, τον ενθουσιασμό, ρομαντισμό και την εξωστρέφειά της…
Χαρακτηριστικά που όλα της είχαν αποδέκτη τους την κοινωνία. Και προπαντός αυτή της Καστοριάς.

Χωρίς αμφιβολία, όχι με μια, αλλά με πολλές έννοιες, η Ελένη Τσαδήλα δεν παρέχει στην σημερινή εκδήλωση απλά την μνήμη ή την αναμνήσή της, αλλά την ουσιαστική χορηγία της. Και αυτό ελπίζω να διατηρηθεί μέχρι την τελική της δικαίωση.
Σας ευχαριστώ.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 5 Μαρτίου 2015, αρ. φύλλου 778

Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:

• Εις μνήμην
• Ενός λεπτού σιγή
• ΟΔΟΣ: 15.1.2015
• ΟΔΟΣ: Δυσαναπλήρωτο κενό στην πόλη
• Ανοικτή επιστολή-πρόταση στον δήμαρχο Καστοριάς
• Πρόσωπα 2014: Ελένη Τσαδήλα