21.2.13

ΒΑΣΙΛΗ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ: 11η Νοεμβρίου 1912


H γιορτή για τον πολιούχο της πόλης, η γιορτή για την απόκτηση του πιο πολύτιμου αγαθού στη ζωή, μετά τη ζωή, δηλαδή της ελευθερίας!

Έξω από το νομό μας, νοιώθουμε όλοι Καστοριανοί, γιατί η Καστοριά προσδιορίζει τον τόπο μας, πέρα από τον προσωπικό σύνδεσμό μου με την πόλη στην οποία έχω ζήσει κάτω από διάφορες καταστάσεις.  Ας μου συγχωρεθεί, κατ' ακολουθία, ενδεχόμενη συναισθηματική έξαρση, κάποια στιγμή, στα λίγα που θα διατυπώσω παρακάτω, αναφερόμενος στο μεγάλο γεγονός, που εμπεριέχει η ιστορική ημερομηνία της 11ης Νοεμβρίου.

Πάντοτε ισχυριζόμουν, στις συνομιλίες με φίλους ή, όταν έγραφα, σαν το ‘φερνε ο λόγος, πως η Καστοριά είναι η πιο χιλιοτραγουδισμένη, η πιο παινεμένη πόλη της χώρας. Ισχυριζόμουν αυτό, όταν έφερνα στο νου αυτούς που έχουν γράψει, έχουν περιγράψει, και έχουν διαδώσει τις ομορφιές της. Από πολύ παλιά. Και βέβαια, κι' αυτό είναι σημαντικό, κι' από πολλούς ξένους.

Είναι αμέτρητοι: Σαχίνης, Σιάνος Τσαμίσης, Μπακάλης, Παπαδίσκος και βέβαια η ποιήτρια του γένους Ιφιγένεια Διδασκάλου και πολλοί άλλοι. Όμως στην προσπάθεια να βρω κάποια καινούργια, αν ήταν δυνατόν στοιχεία, διαπίστωσα κάτι ακόμη, θα έλεγα μία μοναδικότητα. Παρουσιάζεται δηλαδή η Καστοριά από πάρα πολλές πλευρές της. Παρουσιάζεται ... ζωγραφισμένη, όπως καμία άλλη!

Είχα την τύχη προ ετών να μου σταλούν δύο θαυμάσια άλμπουμ, δύο εξαιρετικές εκδόσεις με πίνακες και αντικείμενο την παλιά πόλη. Το πρώτο που εκδόθηκε με πρωτοβουλία του αειμνήστου Γκολομπία και χρηματοδότηση του τ. νομάρχη κ. Λιάντση, έχει τους θαυμάσιους πίνακες από όλες τις παλιές γειτονιές της Καστοριάς, του μεγάλου καλλιτέχνη και σπουδαίου ανθρώπου, δικηγόρου Βασίλη Παπαντίνα. Το δεύτερο και αυτό με πίνακες, με άλλη τεχνοτροπία, επίσης σπουδαίους απ' όλη την παλιά Καστοριά, είναι του συγχωριανού μου Δημ. Ιωαννίδη. Οι νέοι άνθρωποι της Καστοριάς, ξεφυλλίζοντας αυτά τα δύο έργα, ίσως κι' άλλα, θα μπορούν να σχηματίσουν την εικόνα της Καστοριάς όπως εμείς που τη ζήσαμε, κι' είναι σπουδαίο.

Ο καθηγητής Παναγιώτης Τσολάκης σε πολλές εργασίες του έχει παρουσιάσει την Καστοριά από διάφορες πλευρές της (οικιστική, αρχιτεκτονική, εβραϊκή κοινότητα, κ.ά), επίσης ο συγχωριανός μου Νίκος Δασκαλάκης - φιλόλογος έχει γράψει τον τουριστικό οδηγό της αλλά και άλλα βιβλία γι' αυτήν. Για να σταματήσω με τον ηπειρώτη Γιώργο Αντωνίου που είχε την υπομονή, τόσο την αγάπησε, να καταγράψει όλες τις οδούς της πόλης και να αναφερθεί στην ιστορία των ονομασιών τους, καθώς επίσης και στα γεγονότα και τις αιτίες που οδήγησαν στην τοποθέτηση κάθε ονομασίας.

Τέλος ας μου επιτραπεί να αναφέρω ακόμη την φανταστική έκθεση στην Θεσσαλονίκη και την Αθήνα των φωτογραφιών που προήλθαν από τα αρνητικά του παλαιού φωτογράφου Λεωνίδα Παπάζογλου που έκανε όλη την Ελλάδα να μιλάει για την Καστοριά, τα οποία ανακάλυψε και επιμελήθηκε ο Γιώργος Γκολομπίας.

Όλα τα παραπάνω δημιουργούν ένα βάρος σε όποιον αναφέρεται σε ένα γεγονός τόσο μεγάλης σημασίας για την πόλη μας!

Η Καστοριά, παρά τα ασαφή και κάποιες φορές αντικρουόμενα στοιχεία, όσο αφορά το όνομά της και τα γεγονότα κατά τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, και πριν, είναι ξεκάθαρο πως υπήρξε από πάρα πολύ παλιά.  Ενώ όντας μακριά από το κέντρο, την Κωνσταντινούπολη, σε περιόδους έλλειψης ισχυρών δυνάμεων συγκράτησης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των εχθρών της αυτοκρατορίας που καραδοκούσαν στα εκτεταμένα σύνορα της, γινόταν εύκολο θύμα κατακτητών. Έτσι κατά καιρούς, βρέθηκε στα χέρια Βουλγάρων (948-990), Νορμανδών (1083), Σταυροφόρων (1204), Σέρβων (1331-1380) για να φτάσει στο καθοριστικό 1385, στην κατάληψη της από τους Τούρκους, 68 χρόνια πριν αλωθεί και η Κωνσταντινούπολη, γεγονός το οποίο σήμαινε και το τέλος της μεγάλης και πολύχρονη ς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Το 1385 άμεσα οδηγεί τη σκέψη μας στο 1912 και την 11 η Νοεμβρίου. Στα 527 χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι το 1912, οι ημερομηνίες δεν έχουν νόημα, στο σκοτάδι που ακολούθησε. Περνούσαν με έναν πόθο που έμενε ανεκπλήρωτος για τον κόσμο που κινούνταν στο θολό τοπίο της οθωμανικής κατοχής. Μ' όλα ταύτα, οι Καστοριανοί, οι πολίτες της Καστοριάς στάθηκαν όρθιοι, περήφανοι, με ζηλευτό εθνικό φρόνημα, που παρέμεινε ακλόνητο, παρά τις παντοειδείς προπαγάνδες αλλά και πιέσεις. Η εικόνα που έχουμε από την εποχή που τα στοιχεία των γεγονότων και των καταστάσεων γίνονται πιο ευδιάκριτα, οδηγεί στη διαπίστωση πως οι πολίτες της Καστοριάς ήταν αυτόνομοι, αρχοντικοί στα αρχοντικά τους. Παρά την ύπαρξη του τουρκικού ζυγού. Η ζωή τους με την εργατικότητα και την ξενητειά στα αστικά κέντρα της Ευρώπης, ήταν από ανεκτή μέχρι άνετη, τουλάχιστο από το 180 αιώνα και μετά, όπως μαρτυρούν τα πολλά και εντυπωσιακά αρχοντικά τους.

Ενώ παράλληλα ορατές ήταν και οι επιδόσεις τους στην παιδεία των νέων. Μόλις δημιουργήθηκαν ευνοϊκές συνθήκες (από διάφορους λόγους) έσπευσαν να δημιουργήσουν προϋποθέσεις, ανάλογες των καιρών, για την εκπαίδευσή τους. Οι γενναίες δωρεές των ευκατάστατων συμπατριωτών τους στα ξένα, που δεν ξεχνούσαν όμως τη γενέτειρα τους, βοήθησαν στη δημιουργία των προϋποθέσεων αυτών. Ενώ στο εθνικό θέμα, που δεν ήταν άλλο από την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, δεν υστερούσαν. Να αναφέρω τον Παπαρέσκα, που με τα παλικάρια του σκοτώθηκαν πολεμώντας ηρωϊκά στη Νάουσα. Τους ηρωικούς αδελφούς Εμμανουήλ, συνεργάτες του Ρήγα, που είχαν τραγικό θάνατο. Ακόμη τους πάντα ανήσυχους Πηχεών και τον κορησιώτη γιατρό Ι. Σιώμο, που πλήρωσαν πολύ ακριβά τις συνεχείς συνωμοτικές, κατά των Τούρκων, κινήσεις τους.

Η 11 η Νοεμβρίου λοιπόν δεν βρήκε τους Καστοριανούς ταπεινωμένους και στριμωγμένους σε μία γωνιά από το φόβο του Τούρκου. Παρακολουθούσαν τα τεκταινόμενα, συμμετείχαν όσο γίνονταν ενώ ταυτόχρονα έκδηλη ήταν η ανησυχία τους όσον αφορά την εξέλιξη των πραγμάτων μέχρι τη στιγμή της αναμενόμενης όποιας 11ης Νοεμβρίου, που πλησίαζε, που ήρθε! Αλλά ας πάρουμε τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών πριν την 11 η Νοεμβρίου από την αρχή… τηλεγραφικά.

Tα ελληνικά στρατεύματα προελαύνοντα μετά το ξεπέρασμα της αντίστασης των Τούρκων στα Καμβούνια όρη (Σαραντάπορο) απελευθέρωσαν Ελασσόνα, Σέρβια, Κοζάνη, Βέροια, Γιαννιτσά, Θεσσαλονίκη και παραμονές της 11ης Νοεμβρίου έφθασαν στη Φλώρινα. Από εκεί, ο διάδοχος Κωνσταντίνος, αρχιστράτηγος, στέλνει γραπτό μήνυμα, που οι πληροφορίες λένε ότι έγραψε ο ίδιος, στον επίλαρχο (ταγματάρχη ιππικού) Ιωάννη Άρτη, που έχει ως εξής: «Υπάρχει σπουδαίος πολιτικός λόγος να καταληφθεί η Καστοριά ... κλπ». Να σημειωθεί πως οι σύμμαχοι (Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι και Μαυροβούνιοι) είχαν συμφωνήσει πώς όποιο χώρο καταλάμβανε ο κάθε στρατός, ο χώρος αυτός θα κατακυρώνονταν στη χώρα του.

Ο Άρτης λοιπόν ξεκίνησε αμέσως με 32 ιππείς, έχοντας κοντά του τον καστοριανό ανθυπίλαρχο Φιλόλαο Πηχεών, που η βοήθειά του ήταν σημαντική καθώς γνώριζε την περιοχή, και τις απογευματινές ώρες της 10ης Νοεμβρίου έφθασαν στον Απόσκεπο.

Η εντολή που έλαβαν από τον αρχιστράτηγο ήταν να καταληφθεί η Καστοριά αν ήταν κενή από Τούρκους. Αν υπήρχε στρατός; που υπήρχε! Την παρούσα στιγμή στην Καστοριά υπήρχε τουρκικός στρατός πέρα του συνήθους καθώς και μια στρατιά υπό τον Ζεκή πασά ηττημένη από τους Σέρβους στο Κοσσυφοπέδιο είχε υποχωρήσει και τμήματα αυτής υπό τον Μεχμέτ Πασά κατέληξαν στην Καστοριά. Οι ώρες που ακολούθησαν ήταν κρίσιμες και επικίνδυνες γι' αυτό βρίσκουμε το δήμαρχο Κωνσταντίνο Γούση στους δρόμους να προσπαθεί να περισώσει ό,τι μπορούσε!

O Ι. Άρτης έστειλε στην πόλη τον υπίλαρχο (υπολοχαγό) Νικολαΐδη να ζητήσει την παράδοση της πόλης, αφήνοντας, έξυπνα να διαρρεύσει στις συναντήσεις του, πως έξω από την Καστοριά βρίσκονταν 25.000 στρατιώτες.

Η σημαντικότερη συνάντηση όμως ήταν το συναπάντημά του με το δήμαρχο Κων. Γούση από τον οποίο ζήτησε να διαμηνύσει στον Μεχμέτ πασά πως ζητάει την παράδοση της πόλης ή αν θα αντισταθεί. Ο δήμαρχος πέρασε από τον μητροπολίτη που του είπε να πάει μόνος του γιατί ήταν αργά. Έτσι επισκέφθηκε μόνος τον Μεχμέτ πασά και του μετέφερε το μήνυμα του έλληνα αξιωματικού ρωτώντας τον αν θα υπάρξει αντίσταση. Η απάντηση ήταν προς μεγάλη χαρά του δημάρχου αρνητική, όχι δεν θα αντισταθούμε, θα φύγουμε!

Ο δήμαρχος έσπευσε ν' αναγγείλει τα ευχάριστα νέα στον Νικολαΐδη, ενώ ο τελευταίος ειδοποίησε τον Ι. Άρτη για την θετική εξέλιξη των γεγονότων. Στη συνέχεια υπήρξε άμεση κινητοποίηση από τη πλευρά του δημάρχου ώστε να ειδοποιηθούν όλοι οι κάτοικοι της πόλης ότι το πρωΐ της 11ης Νοεμβρίου στις 9.30 θα εισέλθει το τμήμα του ελληνικού στρατού στην πόλη, ενώ ο ίδιος ζητούσε από τους συμπολίτες του να ετοιμάσουν σημαίες για να υποδεχτούν τους ελευθερωτές, για να υποδεχτούν την Ελλάδα!

Την 11η λοιπόν Νοεμβρίου 1912, όπως είχε προαναγγελθεί, μαζί με την κυκλοφορία σχετικού διαγγέλματος, η ύλη ιππικού του ελληνικού στρατού υπό τον επίλαρχο Ιωάννη Άρτη μπαίνει στη Καστοριά θριαμβευτικά κάτω από τις ουρανομήκεις ζητωκραυγές των Καστοριανών. Όλοι μπορούμε να φανταστούμε το κλίμα του ενθουσιασμού και την ψυχική ανάταση των συμπολιτών μας που έζησαν εκείνη την ιερή μέρα, πριν 100 χρόνια ... ήταν μια ανάσταση!

Στα παραπάνω σημαντικά, δραματικά γεγονότα θα ήθελα, να κάνω δύο παρατηρήσεις: Καταρχήν τον δήμαρχο Κων. Γούση, τον οποίο βρίσκουμε εκείνες τις κρίσιμες ώρες στους δρόμους να προσπαθεί να περισώσει ό,τι ήταν δυνατό, να έχει παίξει όπως αποδείχτηκε ένα σημαντικό ρόλο. Οι μετέπειτα, δηλ. εμείς, ανταμείψαμε τον ηρωικό δήμαρχο δίνοντας τ' όνομα του στο μικρό δρόμο (3-4 σπίτια όλα κι' όλα) Κώτση-Βογιατζή, που βρισκόταν και το δικό του. Στην Κορησό λέγαμε ουλίτσες αυτά τα δρομάκια όταν οδηγούσαν και σε αδιέξοδα. (Να σημειώσω εδώ, πως νοιώθω κατά κάποιο τρόπο ευτυχής που κάποια χρόνια έμεινα στο σπίτι του σπουδαίου αυτού ανθρώπου).

Ακόμη, την ελληνική σημαία που σηματοδοτεί την παντοτινή και αιώνια ελευθερία της πόλης την έστησε, εκείνη τη μέρα, ένα καστοριανό παλικάρι, ο ανθυπίλαρχος Φιλόλαος Πηχεών. Οι μεταγενέστεροι τί έκαναν γι' αυτήν την ευτυχή σύμπτωση;

Έχουν στηθεί εντυπωσιακοί ανδριάντες, επιφανών βέβαια ξένων, στις λίγες πλατείες που διαθέτει η πόλη. Δύο προτομές, τουλάχιστον, του πρώτου πολίτη εκείνων των ημερών και του ήρωα που έστησε για πάντα την ελληνική σημαία στην πόλη, αν είχαν στηθεί, έστω σε κάποια γωνιά της οδού 11ης Νοεμβρίου, θα ήταν σαν απόδοση ελάχιστου φόρου τιμής στα δύο αυτά ιστορικά καστοριανά πρόσωπα για τον εθνικό ρόλο τους. Άλλα θα το έβλεπα και σα μία ... επένδυση τιμής στην ημέρα που με τόση συγκίνηση γιορτάζουμε κάθε χρόνο.

Aν υπήρχαν αυτές οι προτομές εκεί θα τιμούνταν βέβαια πρώτα τα πρόσωπα, αλλά θα υπογραμμίζονταν και η ιστορική σημασία αυτής της ημερομηνίας και η σκοπιμότητα για την οποία δόθηκε στη κεντρική αυτή οδός σαν ονομασία της. Πιστεύω ακόμη πως οι νέοι των επερχόμενων γενεών θα κολακεύονταν και θα ένοιωθαν υπερήφανοι για τους προγόνους τους, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο την ημέρα που η γενέτειρα τους αποκτούσε την ανεξαρτησία της. Ενώ θα λυνόταν η απορία των ξένων, κύρια των πολλών τουριστών της πόλης, γιατί σε μία οδό δόθηκε για όνομα μία ημερομηνία, μάλιστα με ένα τρόπο που θα κολακεύει τη Καστοριά.

Θα ήθελα ακόμη ν' αναφερθώ με δυό λόγια για τους νεώτερους, σα σύνδεση με τα σημερινά και τα παλιά, για τις ηρωικές στιγμές της περιόδου 40-44, που ζήσαμε οι της δικής μου γενιάς και ... πάνω. (αφού είμαστε κοντά στην ημερομηνία και εκείνων των γεγονότων).

Να σημειώσω λοιπόν πως η Καστοριά ήταν η πρώτη πόλη που δέχτηκε τους ιταλικούς βομβαρδισμούς από τα ξημερώματα της Δευτέρας, της πρώτης μέρας του πολέμου. Μόνο που τα πρώτα τρία αεροπλάνα, ίσως γιατί εμποδίζονταν από τι αντιαεροπορικά, έριξαν τις βόμβες τους στη Κορησό. Δεν μπορώ να εξηγήσω αυτήν την… προτίμηση απ’ τους Ιταλούς στο χωριό μου.

Να θυμίσω ακόμη, πώς τις πρώτες μέρες του πολέμου, πέσανε στην περιοχή μας τρία αεροπλάνα! Ένα ελληνικό, στην Βασιλειάδα όπου σκοτώθηκε ο ένας από τους δύο αεροπόρους (ο ήρωας Γιάνναρης), ένα ιταλικό, πολύ μεγάλο για την εποχή, στο χωριό των ... φαγάδικων, τους Αμπελοκήπους, και ένα καταδιωκτικό αγγλικό στον ίδιο τόπο. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις, οι αεροπόροι, που στο ιταλικό ήταν πολλοί (5-6), δεν έπαθαν τίποτε.

Ένα άλλο αξιοπρόσεκτο γεγονός ήταν η μάχη που διεξήχθη μεταξύ του προελαύνοντος,
ακάθεκτα σιδηρόφρακτου, γερμανικού στρατού (ήταν η εμπροσθοφυλακή SS Αδόλφος Χίτλερ), με τμήματα του ελληνικού στρατού τα οποία οπισθοχωρούσαν από το μέτωπο της Αλβανίας. Ήταν η σημαντικότερη αντίσταση που συνάντησαν οι Γερμανοί πριν τα ... «βρουν» στην Κρήτη.

Τέλος οι Καστοριανοί της εποχής εκείνης είχαν την τύχη να βιώσουν τη χαρά της απελευθέρωσης, σαν τους συμπατριώτες της εποχής του 1912 και μάλιστα ... δύο φορές, με την μεσολάβηση όμως μιας μεγάλης λαχτάρας.

Δηλαδή οι Γερμανοί έφυγαν κάποια στιγμή τον Οκτώβρη του 44, χαρήκαμε βέβαια πολύ, αλλά γύρισαν για να μας κατατρομάξουν, και γρήγορα, ευτυχώς χωρίς συνέπειες, ξαναέφυγαν οριστικά για να ... ξαναχαρούμε, χωρίς διακοπή!

Ονειρεύομαι μια πανέμορφη μεγάλη πολιτεία, την Καστοριά, γύρω-γύρω απ' τη λίμνη (ήδη έχει αρχίσει να γίνεται από τις δύο πλευρές της).Θα συμβούλευα τους υποψήφιους οικιστές να προτιμήσουν τις υπώρειες των βουνών του Γάβρου, της Οξυάς, του Κάνιακου, του Βιτσίου για το υπέροχο κλίμα τους.

Ονειρεύομαι την πάνω παλαιά πόλη, το Τσαρσί, σαν ένα απέραντο πνευματικό κέντρο σε όλες τις μορφές του. Ονειρεύομαι τη σύνδεση αυτής της πολιτείας με την Πτολεμαΐδα μέσω του τούνελ της Κλεισούρας που θα την φέρει ακόμη πιο κοντά στη Θεσσαλονίκη. Και τέλος εξακολουθώ να ονειρεύομαι ακόμη και σήμερα, ένα σημαντικό πανεπιστήμιο, ένα Κέμπριτζ, ή ένα Χάρβαρντ στη θέση του Γκιόλε, στους Αμπελοκήπους (πριν γεμίσει από φαγάδικα) που θα φωτίζει και τη νότια πλευρά του νομού, το Άργος Ορεστικό και τους οικισμούς γύρω, απ' αυτό.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 15 Νοεμβρίου 2012, αρ. φύλλου 666


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ