ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Χ. ΤΕΡΙΑΚΗ: Κάλαντα

Παραδοσιακά, στον ανθρώπινο βίο τα τραγούδια κατέχουν σημαντική θέση. Από την πρώτη μέρα που έρχεται στον κόσμο ο άνθρωπος έως και κατά την έξοδό του από αυτόν, σε κάθε ορόσημο της ζωής του, ένα τραγούδι τον συντροφεύει, από το νανούρισμα ως το μοιρολόγι.
 Γι’ αυτό, τα δημοτικά τραγούδια, τα βγαλμένα από την ψυχή του ελληνικού λαού, διακρίνονται σε διάφορα είδη, ανάλογα με τον σκοπό και το περιεχόμενο.
Απαραίτητα κατά το Δωδεκαήμερο τα Κάλαντα, των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων. Ως προς το περιεχόμενο ο ρόλος τους είναι διπλός : πρώτα αναγγέλλουν την καλή είδηση της « σήμερον » κι έπειτα εύχονται στους νοικοκύρηδες για το μέλλον.
Όσο όμως αξιόλογοι και αν είναι οι στίχοι τους, το ενδιαφέρον δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο σε αυτούς. Γιατί, τα κάλαντα αποτελούν ολόκληρη τελετουργία, που έχει το δικό της τυπικό.
Πρώτα-πρώτα, είναι ένας άριστος τρόπος κοινωνικοποίησης. Σε πολύ τρυφερή ηλικία αναλαμβάνουν τα παιδιά την ευθύνη να φέρουν εις πέρας ένα έργο μέσα στην κοινωνία των ενηλίκων.
Συγκροτούν την παρέα, συνεννοούνται για την ώρα και για τη διαδρομή που θα κάνουν, μαθαίνουν τους στίχους και μάλιστα κάνουν διάκριση ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του νοικοκυριού.
Οι ευχές τους είναι σχετικές με το επάγγελμα του νοικοκύρη, τονώνουν με τα παινέματά τους την κουρασμένη από τις φροντίδες νοικοκυρά, συγκινούν με την αναφορά στο νεογέννητο της οικογενείας ή την ανύπαντρη θυγατέρα.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας κρατούν βραδοφάναρο, δηλαδή το ομοίωμα ενός καραβιού στα νησιά ή μιας εκκλησιάς στις ορεινές περιοχές, που μέσα τους έχουν ένα φαναράκι, για να τούς φωτίζει στο δρόμο.
Απαραίτητα τα μουσικά όργανα, όπως το τρίγωνο σήμαντρο ή το τουμπερλέκι, καθώς και άλλο μουσικό όργανο που έχει κάθε περιοχή στην παράδοσή της. Στο τέλος, μοιράζονται τα « δώρα » ή τα κρατούν για κοινό γλέντι.
Ειδικότερα, όλη αυτή η διαδικασία αποτελεί και μία από τις καλύτερες μεθόδους Αγωγής, την οποία σήμερα θα ονομάζαμε βιωματική μάθηση. Τα παιδιά δεν πληροφορούνται μόνο για στοιχεία αξιόλογα της ζωής των προγόνων. Μετέχουν και τα ίδια, συμβάλλουν στη συνέχεια της εθνικής ταυτότητας και αυτό σίγουρα τα καταξιώνει.
Χάρη στη συνεργασία με πρόσωπα μεγαλύτερης ηλικίας - από τις γνώσεις και τις εμπειρίες των οποίων ωφελούνται - έρχεται η ζεστασιά στις οικογενειακές και φιλικές σχέσεις και ως ένα βαθμό το γεφύρωμα του χάσματος των γενεών.
Κατά την προετοιμασία τους, υπενθυμίζονται και τονίζονται αρχές και αξίες, οι οποίες στην εποχή μας θεωρούνται αυτονόητες και δεδομένες, γι’ αυτό και μένουν παραμελημένες. Είναι γνωστό π.χ. πόσο επιμελούνταν οι μητέρες την καθαριότητα και τη σωστή ένδυση των παιδιών ιδίως στις Γιορτές, όχι σύμφωνα με τις επιταγές μιας παροδικής μόδας, αλλά λογαριάζοντας την ώρα, τον καιρό και την ευπρέπεια.
Η προνοητικότητα βοηθάει στην καλλιέργεια αρετών. Με τη διατήρηση του εθίμου δείχνουν τα παιδιά τον σεβασμό τους στους προγενεστέρους, με τις συμφωνίες για τα διαδικαστικά γίνονται συνεργάσιμα, με την εκμάθηση των στίχων τιμούν έμπρακτα τη μητρική τους γλώσσα, με το αρμονικό τραγούδισμα πρωτογνωρίζουν την ομορφιά της Μουσικής …
Όσα παιδιά βγαίνουν για κάλαντα σε μικρές κοινωνίες, έχουν περισσότερες χαρές. Γιατί, εκεί γίνονται « μικροί ήρωες », που αφήνουν το βόλεμά τους, για να τιμήσουν τους συγχωριανούς τους και μάλιστα με διακριτικότητα. Από φιλότιμο φροντίζουν να γνωρίζουν σημαντικά χαρακτηριστικά κάθε σπιτικού, ώστε να δώσουν ξεχωριστή χαρά στους νοικοκύρηδες. Γνωρίζουν και δεν πηγαίνουν σε σπίτια που έχουν πρόσφατο πένθος, για να μην προσθέσουν άθελά τους επιπλέον φόρτιση. Κι αν οι εκφράσεις με τις οποίες προσφωνούν, μάς φαίνονται κάπως υπερβολικές, είναι κι αυτές δείγμα ευγένειας. Όσοι δεν ανταποκριθούν όπως αρμόζει στους Καλαντιστές, αλλά τούς προσβάλουν με την απαξίωση, στο τέλος ακούν περιπαικτικούς στίχους. Είναι και η διεκδικητικότητα της αξιοπρέπειας μια αρετή …
Όλη αυτή η εμπειρία μπορεί να εξελιχθεί ακόμη και σε δυσάρεστη περιπέτεια, όπως έπαθαν μερικά παιδία στο διήγημα του Παπαδιαμάντη «Της Κοκκώνας το σπίτι». Όλοι όμως οι πιθανοί και απίθανοι κίνδυνοι δεν είναι δυνατόν να ανακόψουν την όρεξη των παιδιών. Ας αναζητήσουν σχετικούς τρόπους πρόληψης όσοι ανέλαβαν την ευθύνη για την ακεραιότητα των ανηλίκων.
 Έτσι επί αιώνες ψάλλονταν τα κάλαντα στην Ελλάδα και στις μέρες μας ακόμη σε κάποιες περιοχές.
Στην εποχή μας όμως, χρειάζεται να προσεχθούν κάποιοι νεωτερισμοί, οι οποίοι δεν αλλοιώνουν απλώς τον χαρακτήρα του εθίμου, αλλά μπορεί να αποβούν και επικίνδυνοι σχετικά με άλλα θέματα.
Το πρώτο που έχει επισημανθεί από τους μελετητές είναι η ισοπεδωτική νοοτροπία, η οποία καταργεί τα τοπικά παραδοσιακά κάλαντα με την ιδιαιτερότητά τους και επιβάλλει σε όλην την Ελλάδα μόνο τα νεότερα αστικά. Ακόμη χειρότερο, αν αντί για κάλαντα ακούγονται «Χριστουγεννιάτικα τραγούδια» ή ξένες μελωδίες.
Κι είναι ακόμη σημαντικό να προσεχθεί ότι τώρα πια βγαίνουν για κάλαντα πάρα πολλοί ενήλικες, ως Σύλλογοι, Ομάδες, Φιλαρμονικές κ.λπ. Όσον αφορά σε αυτό το θέμα, δεν είναι αμελητέα η άποψη που εκφράζει ο Δημήτριος Λουκάτος στο βιβλίο του «Χριστουγεννιάτικα και των Γιορτών», ότι δηλαδή καλό είναι να δίνεται προτεραιότητα στις παρέες των παιδιών για τα κάλαντα και να αποφεύγουν να τα τραγουδούν ομάδες ενηλίκων.
Η πρώτη αναγγελία για τη Γέννηση του Χριστού, το Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία ακούστηκε από Αγγέλους.
Επομένως, όσα χρόνια κι αν περάσουν, μόνο παιδιά ταιριάζει και δικαιούνται με τις φωνές τους να αναγγέλλουν αυτό το χαρμόσυνο μήνυμα !

Ως ευχαριστία, αφιερώνεται στην κυρία Σόνια Ευθυμιάδου – Παπασταύρου, τη Δασκάλα, η οποία επί δύο δεκαετίες τηρεί το έθιμο με τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου Μαυροχωρίου … αξημέρωτα … Από μητέρα τριών μαθητών της που κάθε χρόνο περίμενε αυτήν την Παρέα στην πόρτα … χαράματα … Τα συχαρίκια μας, κυρά ! Φάσκιωσεν η Παναγιά!

φωτό: Γ. Κόρδης: Κάλαντα

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 29 Δεκεμβρίου 2011, αρ. φύλλου 622