ΚΟΣΜΑ ΡΕΚΑΡΗ: Νεστόριο: ένα αρχοντοχώρι που σιγομηδενίζεται

Πολλές φορές θέλω να πω κάτι, ή να διηγηθώ κάποια ιστορία, μα έλα που με πιάνει ο φόβος μήπως έχω αυτό το γεροντίστικο σύνδρομο, που ο γέρος θυμάται τα παλιά και χωρίς να το καταλαβαίνει, λέει, και ξανάλεει και επαναλαμβάνει τις ίδιες ιστορίες, που και αυτές είναι γέρικες σαν τον ίδιο που τις διηγείται.

Είναι τώρα αρκετός καιρός που επισκέφτηκα τον τόπο που γεννήθηκα, το μεγαλοχώρι και αρχοντοχώρι της Καστοριάς, που απαλά χαϊδεύουν και το δροσίζουν τα κρυστάλλινα νερά του ποταμού Αλιάκμονα, που μόλις λίγα λεπτά τις ώρας ξεκίνησαν από τις ψηλές κορφές και ραχούλες του πολυφημισμένου γερο-Γράμμου.
Ναι, από αυτά τα νερά δροσίζεται και παρηγορείται το Νεστόριο. Τα νερά αυτά είναι που κατεβαίνουν από πλαγιές, χαράδρες, βράχια και ρυάκια, δένδρα γερασμένα και δένδρα που ακόμη είναι σημαδεμένα, και βαμμένα με αίμα ηρώων, υπερασπίζοντας την πατρίδα Ελλάδα. Αυτά μας κεντρίζουν την μνήμη μας, αυτά μας θυμίζουν τα φοβερά γεγονότα, και ο τόπος μέχρι και σήμερα δεν μπορεί να συνέλθει, από αυτόν τον άδικο αδελφοκτόνο πόλεμο, που και εγώ γεύτηκα από τα πεπραγμένα -μα όχι και αναγνωρισμένα, όλα είναι στα χαμένα.

Τρέχοντας τα νερά για τον Θερμαϊκό, στο Νεστόρι προσπαθούν μηνύματα ν’ αφήσουν, πως καιρός είναι που ο τόπος έχει ερημώσει από βιός, γεωργικά κι ανθρώπους, που εδώ και εκεί και κάπου-κάπου και σπάνια τους βλέπεις.

Ναι, αυτή είναι η αλήθεια, ας είναι και πικρή. Και το Νεστόρι, το μεγαλοχώρι και αρχοντοχώρι έχει ερημώσει για τα καλά. Το γέρικο το σύνδρομο μ’ έχει πιάσει, μόνο τα πολύ-πολύ παλιά να θυμάμαι. Γιατί; Γιατί αυτά είναι που τελείως έχουν τον τόπο χαλασμένο και δεν μπορώ να καταλάβω γιατί η πολιτεία αδρανεί και δεν προχωρεί.


Η διαδρομή για το Νεστόρι

Το Νεστόριο είναι μεγαλοχώρι της Καστοριάς και απέχει 28 χιλιόμετρα από την πόλη της Καστοριάς (για όσους δεν το ξέρουν), και μόλις λίγα χιλιόμετρα από τους πρόποδες του ιστορικού γέρου Γράμμου. Ταξιδεύοντας από την Καστοριά για το Νεστόρι, ο δρόμος είναι πολύ συντομότερος και πολύ πιο σύγχρονος από ό,τι ήταν στα χρόνια του 1940-1950 και μέχρι και μέχρι τα τέλη του 1970.

Στην διαδρομή βγαίνοντας από την Καστοριά προς τα δυτικά και ακολουθώντας την οδό Γράμμου, διασχίζεις παρακλάδι της Εγνατίας οδού και αμέσως το χωριό Κολοκυνθού, έχοντας στα αριστερά τα χωριά Ποριά, Χιλιόδενδρο και παράλληλα τον Αλιάκμονα ποταμό, περνάς μέσα από την Κολοκυνθού και όχι πολύ μακριά το μεγάλο τώρα χωριό Μεσοποταμία. Ο Αλιάκμονας αριστερά, στην απέναντι όχθη η Πεντάβρυσος με τις πολλές αμυγδαλιές και με τα πολλά αρχαία ευρήματα. Περνάμε μέσα από το Καλοχώρι, αμέσως στα 3 χλμ. και δεξιά στο 1 χλμ. στην πλαγιά, η Πτελέα, και στην άλλη πλευρά, και όχι πολύ μακριά από τις όχθες του ποταμού βρίσκεται η Ομορφοκκλησιά, με την ξακουστή της εκκλησιά του Άη Γεώργη. Στα δεξιά και στο 1 χλμ. η Αγία Άννα που από δίπλα περνά χείμαρρος (λάκκος), στα εκατό μέτρα αριστερά περνώντας την γέφυρα της Αγίας Άννας (έτσι είναι γνωστή η γέφυρα) υπάρχει το εξωκλήσι του Άγιου Νικολάου που πολλές φορές σταματούσαμε ν’ ανάψουμε το καντηλάκι, και να κάνουμε τον σταυρό μας

Παρένθεση: Προσωπική εμπειρία και αληθινή περιπέτεια. Το 1947 ήμουν μαθητής στην Καστοριά και λίγο άπειρος να είμαι μακριά από την οικογένειά μου. Τα σχολεία είναι στις χριστουγεννιάτικες διακοπές, ήθελα να τα περάσω με την οικογένειά μου και με τους φίλους του χωριού. Η κατάσταση στην περιοχή της Καστοριάς, και προπάντων η διαδρομή για το Νεστόριο, ήταν κρίσιμη και επικίνδυνη. Μόλις είχε αρχίσει οργανωμένα να εμφανίζεται το ΕΛ.Α.Σ. και όποιον πάρει ο χάρος, από αμφότερες τις πλευρές. Η μετακίνηση προς Νεστόριο ήταν η πιο δύσκολη, αλλά και πολύ επικίνδυνη.
Αν και δύσκολη η κατάσταση, πληροφορήθηκα στρατιωτική φάλαγγα με δέκα με δεκαπέντε «Τζεμς» και δύο ιδιωτικά φορτηγά που είχαν ειδική άδεια να ακολουθήσουν την στρατιωτική πομπή. Θα έφευγαν σε λίγη ώρα για Νεστόριο. Εγώ δεν ξέρω πώς, σάλταρα, και βρέθηκα μέσα σ’ ένα από τα «Τζεμς» ανάμεσα σε στρατιώτες, δεν θυμάμαι, ίσως και οι στρατιώτες να απορούσαν πώς εγώ βρέθηκα μαζί τους.

Μας πήρε γύρω στις δύο ώρες να φθάσουμε μόλις ένα χιλιόμετρο πριν την γέφυρα της Αγίας Άννας. Εκεί έπρεπε να ακολουθήσουμε παρακαμπτήριο, ο δρόμος είχε ανατιναχθεί σε ορισμένα μέρη, και λόγω της χειμωνιάτικης εποχής τα πάντα ήταν λασπώδη, ο δε παρακαμπτήριος ήταν πολύ γλιστερός. Από την άλλη μεριά το κάθε όχημα έπρεπε να τραβηχτεί με ρεμούλκα που ήταν και χρονοβόρο μέσα στο τσουχτερό κρύο και το λασπώδες έδαφος. Ανήσυχος το πήρα με τα πόδια, ανάμεσα στους στρατιώτες που προσπαθούσαν να βοηθήσουν στο πέρασμα των «Τζεμς». Πέρασα την γέφυρα της Αγίας Άννας και πλησιάζοντας το εξωκλήσι που ήταν πέτρινο και μόλις θα μπορούσαν να βολευτούν μέσα γύρω στα τρία με τέσσερα άτομα. Είδα πέντε έξι στρατιώτες και μία γνωστή φωνή να με καλεί «Κοσμά… Κοσμά, τρέξε-τρέξε γρήγορα-γρήγορα». Ήταν ο Κύρος Παλιομπέης (αν δεν απατώμαι ήταν ο πρόεδρος του χωριού). Εκεί ήταν και ο Πασχάλης Παπαρίζος, και οι δύο συνόδευαν τα φορτηγά με τα εμπορεύματά τους.

Εγώ δεν γνώριζα πόσο επικίνδυνο ήταν και τι θα μπορούσε να συμβεί μέσα σε δευτερόλεπτα. Κι όπως κι έγινε. Ευτυχώς μόλις πρόλαβα και καλύφτηκα πίσω από το πέτρινο εξωκλήσι. Ξαφνικά ακούστηκε από την απέναντι όχθη του ποταμού μπρ… μπρ…μπρρρρρρ… και οι σφαίρες να περνούν δίπλα μας και πάνω από τα κεφάλια μας. Τα στρατιωτικά αυτοκίνητα ήδη είχαν αρχίσει να περνούν με ιλιγγιώδη ταχύτητα, καθώς κάθε όχημα που περνούσε, μια ριπή πολυβόλου έριχναν οι απέναντι από το ποτάμι. Χαμός Κυρίου γίνονταν. Όλοι μας προσπαθούσαμε ν’ αναρριχηθούμε σε όχημα που έτρεχε για να ξεφύγει από την κόλαση). Ένα από τα «Τζεμς» χαμήλωσε την ταχύτητα, σκαρφάλωσα στην πίσω πόρτα όταν άκουσα την φωνή «Κοσμά ξαπλώσου, το κεφάλι χαμηλά» ήταν πάλι ο Κύρος, και οι προσευχές πηγαινοέρχονταν «Παναγίτσα μου, Χριστούλη μου…» και αυτό συνεχίστηκε για ένα χιλιόμετρο όπου ήταν και το επικίνδυνο σημείο. Θεός να τους συγχωρήσει εκεί που είναι ο Κύρος και ο Σπύρος. Είχαμε ξεφύγει τον κίνδυνο τελικά….

Ο δρόμος μετά το εξωκλήσι, περίπου για ένα χλμ. μετά από την κρύα ανάβρα της «Λουντουβίτσας», είναι ευθύς και πλησιάζει τις όχθες του ποταμού, και λίγο πιό πέρα, από το πουθενά, ακριβώς μπροστά σε πλαγιά, παρουσιάζεται σαν κάδρο ζωγραφιάς το χωριό. Αριστερά, το ποτάμι που χαϊδεύει τα πρώτα σπίτια, και δεξιά, το ωραίο επιβλητικό φυσικό Κάστρο το οποίο κρύβει ιστορία και γεγονότα που αρνείται να τα ομολογήσει.

Το Νεστόρι είναι ένα πολύ ωραίο χωριό. Στα παιδικά μου χρόνια το χωριό βούϊζε ο τόπος από παιδικές χαρούμενες φωνές και είχε δύο δημοτικά σχολεία, το κάτω και το πάνω. (Και τώρα ούτε πάνω, ούτε κάτω έχουν γίνει ένα, κι αν υπάρχει και αυτό). Είχε δύο νηπιαγωγεία, οικοκυρική σχολή, για λίγο διάστημα και Αστική σχολή. Οι μαθητές είχαν γίνει 600, όταν οι ίδιοι οι ξακουστοί μάστορες του Νεστορίου κτίσανε το ιδιόρρυθμο κτήριο, το ωραίο οκτατάξιο σχολείο, με προσφορές των κατοίκων του Νεστορίου και την βοήθεια των Νεστοριτών του εξωτερικού. Δυστυχώς, στον πόλεμο του 1940 που είχε μετατραπεί σε νοσοκομείο, βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε από τους Ιταλούς. Δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Σχολεία έγιναν εκκλησίες, καφενεία και σπίτια, δάσκαλοι, πατεράδες και όλα τα νεαρά παιδιά στην πρώτη γραμμή, και πάλι χαρούμενες φωνές αντηχούσαν. Οι μάνες με τα ζώα, άξιες πατριώτισσες, οι ίδιες εφοδίαζαν το στρατό μας, με πυρομαχικά και τρόφιμα στα βουνά της Πίνδου. Δεν άργησε να υποκύψει ο εθνικός στρατός μετά την γερμανική εισβολή.

Κατοχή. Καίγεται ολόκληρο το αρχοντοχώρι από τους Ιταλο-βουλγαρο-γερμανούς και από τότε άρχισε ο πληθυσμός να μειώνεται αισθητά. Μικροί και μεγάλοι, όλοι στον αγώνα να διώξουν τον εχθρό. Σκορπάει ο πληθυσμός. Αλυσίδα το κακό. Έρχεται αλληλοσπαραγμός, αδελφός έχει στήσει καραούλι να σκοτώσει, ποιόν; Μπορεί και τον αδελφό. Ο κόσμος του χωριού έχει είδη αρχίσει να σκορπά στο εσωτερικό της χώρας, και πολλοί φεύγουν προς νέες χώρες. Το Νεστόριο επιβιώνει, και το 1979 ο τότε υπουργός βορείου Ελλάδας Νικ. Μάρτης εγκαινιάζει το γυμνάσιο του Νεστορίου. Δημιουργείται λύκειο, αλλά το 1993 κλείνει. Και οι μαθητές του γυμνασίου έχουν πάρει την κατιούσα στον αριθμό.

Το 2004, που επισκέφτηκα το μεγαλοχώρι κατά την διάρκεια της σχολικής παρόδου, μου έκανε εντύπωση που δεν είδα ούτε έναν μαθητή γυμνασίου η δημοτικού σχολείου. Τι έγιναν όλοι; Πού πήγαν οι χαρούμενες παιδικές φωνές; Από το φυσικό περιβάλλον ο Νεστορίτης τότε, αλλά και στα επόμενα χρόνια το έχει αποδείξει, επειδή ήταν σε θέση απομόνωσης από τα πνευματικά κέντρα, η πλειονότητα των κατοίκων εξασκούσε το επάγγελμα του οικοδόμου (χτίστη). Ο Νεστορίτης ήταν πολύ γνωστός για την τέχνη του. Το επάγγελμα του οικοδόμου πάντοτε ήταν, όχι μόνο δύσκολο, αλλά θα έπρεπε να ξενιτεύεται και να είναι μακριά από την οικογένειά του για πολλούς μήνες. Όσο για γι’ αυτούς που ακολούθησαν τις επιστήμες, δεν ήταν λίγοι (σήμερα πλεονάζουν).
Όλα αυτά, και με τις νέες γενεές και τα baby boοmers του ‘50 και του ’60 άλλαξε η ισορροπία του οικοδόμου με τα ίδια τα παιδιά τους, και ανατράπηκε η ισορροπία, γιατί οι ίδιοι οι γονείς παροτρύνανε και βοήθησαν τα παιδιά τους να μορφωθούν. Επόμενο ήταν ότι θα έκαναν κάποιο άλλο επάγγελμα.

Εδώ πλέον είναι που αρχίζει ο πληθυσμός να παίρνει την μεγάλη κατιούσα. Μεγάλος ο αριθμός των πτυχιούχων. Όσοι τελείωσαν την μέση εκπαίδευση και πήραν πτυχίο, επόμενο ήταν, για να επιβιώσουν, αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν και την εστία τους. Μήπως και όλοι οι άλλοι δεν έκαναν το ίδιο; Για όνομα του Θεού, όλοι τρέξανε να βρουν την τύχη τους και όχι μόνο, είτε έφυγαν για σπουδές, ή για να βρουν καλύτερη ζωή. Η μεγάλη ανεπίστρεπτη εποχή για το αρχοντοχώρι Νεστόρι. Φύγανε με την σκέψη πως θα επιστρέψουν μία των ημερών. Πολλοί γονείς αργότερα ακολούθησαν τα παιδιά τους. Όλους βασάνιζε το θέμα της επιστροφής.

Η αρχή έγινε μόλις μετά από τον εμφύλιο και σε σιωπηρό motive μέχρι τα τελευταία χρόνια, την δεκαετία του ‘50 τα χρόνια του ’60, το ‘70. Αυτό ήταν, για να φτάσει στο τέλος του σήμερα το Νεστόριο και να βρίσκεται στα πρόθυρα της ερήμωσης. Σε τελευταία τηλεφωνική επικοινωνία που είχα και ρώτησα πώς πάει τω χωριό; Η απάντηση ήταν «Η γειτονιά είναι ερημωμένη, και το χωριό έχει ερημώσει…»
Αυτό είναι το χωριό σήμερα, είναι τελειωμένο.


Η ειρωνεία του κράτους

Για τον τόπο που μεγαλώσαμε και ανατραφήκαμε, το ενδιαφέρον μας πάντα ακολουθεί εμάς που ζούμε μακριά από την πατρίδα, μας κάνει πεισματικούς, και μπορώ να πω και φανατικούς, και για τον λόγο αυτό παίρνουμε και ορισμένες πρωτοβουλίες διαμαρτυρίας.
Το 1992. η τότε Αδελφότητα Νεστοριτών έγραψε στον U.S.A πρόεδρο Bill Clinton και τον πρωθυπουργό της Αυστραλίας Paul Kiting για το μακεδονικό ζήτημα, στον δε Στεργιάδη νομάρχη Καστοριάς επιστολή διαμαρτυρίας για την απόσπαση του λυκείου από το Νεστόριο.

Το 1995 ο αντιπρόσωπος Κ. Ρεκάρης στην ΠΕΜΒ διαμαρτυρήθηκε κατά την επίσκεψη του υπουργού Μακεδονίας-Θράκης κ Τριαρίδη στην Μελβούρνη Αυστραλίας. Για όσα δεν γίνονται και την ερήμωση του Νεστορίου. Διαβεβαίωση του υπουργού ήταν «Σύντομα, με υπουργική διάταξη, θα λειτουργήσει εργοστάσιο στρατιωτικών ρούχων» τελεία παύλα. Αργότερα, και πάλι εδώ στην Μελβούρνη, το διαβεβαιώνει και ο νομάρχης Καστοριάς Γ. Καπαχτσής, και όσο για τον σημερινό πρόεδρο της Βουλής και τότε υπουργό .Μακεδονίας-Θράκης Φ. Πετσάλνικο, το διαβεβαίωσε εδώ στην Μελβούρνη, όπως το αποδεικνύει και η φωτογραφία με τον δήμαρχο Χρήστο Χατζή.

Το ερώτημα είναι αν όλες αυτές οι διαβεβαιώσεις και υποσχέσεις έχουν εκπληρωθεί. Ναι, στο ερειπωμένο από παιδιά α΄ δημοτικό σχολείο, είχαν στηθεί οι ραπτομηχανές το 2002, οι μηχανές όμως ήταν ήδη ήταν σκουριασμένες, και το 2005 ο δήμαρχος Χρήστος Γκοσλιόπουλος, στο Reunion Νεστοριτών από όλο τον κόσμο, μας είπε ότι το α΄ δημοτικό σχολείο θα το μετατρέψει σε σχολή (αν δεν απατώμαι) χαλιών. Αλλά και τι μπορεί να κάνει; Τώρα τι έχει γίνει; Πώς να μη ερημωθεί ο τόπος;

Είναι ωραίο το χωριό, πολύ ωραίο, παραδοσιακό και με πολλά όμορφα σπίτια, το δε καταπράσινο περιβάλλον του, το ποτάμι και το επιβλητικό Κάστρο σε καταγοητεύουν, πώς να το ξεχάσεις, πώς να ξεχάσεις τα νερά του Αλιάκμονα; Μόνο το River Party του έχει μείνει για παρηγοριά; Το όνειρο για το φράγμα, όπως μας πληροφορούν τα τοπικά μέσα ενημέρωσης, καθώς και το τραίνο, που όλο φθάνει μέχρι το Νεστόριο. Λοιπόν; Τρέξετε για να μη το χάσουμε.