1.7.10

ΘΕΟΦΙΛΟΥ ΠΟΥΛΙΟΠΟΥΛΟΥ: Ποδόσφαιρο ΙΙΙ / ΙΙΙ

ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ
ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ


Η επιθετικότητα είναι αναμφισβήτητα στοιχείο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ποικίλει βέβαια, ως προς την μορφή με την οποία εκδηλώνεται και ως προς την ένταση ανάλογα με τον άνθρωπο. Πάντως το σίγουρο είναι, ότι ενυπάρχει μέσα στον καθένα από εμάς, κατάλοιπο της κτηνώδους φύσης του ανθρώπου και απαραίτητο όμως συστατικό για την επιβίωση και την αυτοσυντήρηση.

Ο αθλητισμός, όντας μια ανθρώπινη δραστηριότητα στην οποία είναι έντονα τα στοιχεία του ανταγωνισμού και της μαχητικότητας, καλλιεργεί στις τάξεις του πολλές φορές την επιθετικότητα, ακόμα και την βία. Έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες σχετικά με τους λόγους για τους οποίους υπάρχει επιθετική συμπεριφορά στον αθλητισμό αλλά και γενικότερα.
Εδώ θα εξετάσουμε μερικές από αυτές:

Α) Η θεωρία των ορμών και των ενστίκτων: σύμφωνα με αυτήν την θεωρία ο άνθρωπος έχει μέσα του κάποιες επιθετικές ορμές. Σύμφωνα με το Λόρεντς «η επιθετικότητα που εμφανίζεται στον άνθρωπο προέρχεται από γενετήσιες ορμές…οι ορμές αυτές διατηρούνται βιολογικά ανεξάρτητα από τις οποιεσδήποτε ιστορικές και κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και αποτελούν ένα ένστικτο που καθοδηγεί την συμπεριφορά μας εκ των έσω».

Β) Η θεωρία της «υπόθεσης της ψυχικής ματαίωσης ή αναστολής»: σύμφωνα με τον Ντόλλαρντ τα βιώματα της ψυχικής ματαίωσης οδηγούν στην επιθετικότητα. Σαν ψυχική ματαίωση θεωρείται η εμπόδιση μιας ενέργειας που αποσκοπεί σε κάποιο στόχο και όχι το αποτέλεσμα της απογοήτευσης από την αποτυχημένη προσπάθεια. Σχετικά με τα επεισόδια που δημιουργούν οι οπαδοί στα γήπεδα, κάποιοι ερευνητές πιστεύουν ότι οι συγκεκριμένοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή πολλές αναστολές οι οποίες συσσωρεύονται, με αποτέλεσμα είτε να ταυτίζονται με τους αθλητές και να αποβάλλουν την επιθετικότητα τους μέσω αυτών, είτε να δημιουργούν οι ίδιοι φασαρίες και επεισόδια.

Γ) Η θεωρία της μάθησης της επιθετικής δραστηριότητας: μερικοί ερευνητές όπως ο Pavlov και ο Skinner στηριζόμενοι στην ψυχολογία της μάθησης υποστήριξαν ότι η επιθετικότητα είναι μια κοινωνική συμπεριφορά, η οποία πηγάζει από τις συνθήκες του περιβάλλοντος και η οποία μπορεί να αλλάξει.
Η θεωρία αυτή χωρίστηκε σε δύο μέρη, στην μάθηση της πειθούς και στην μάθηση της παρατήρησης. Σύμφωνα με την μάθηση της πειθούς, όσο μεγαλύτερες επιτυχίες έχει ένα άτομο με επιθετικές δραστηριότητες, τόσο περισσότερο είναι διατεθειμένο στο μέλλον να ενεργήσει επιθετικά. Αυτή η θεωρία δηλαδή, στηρίζεται στην επιτυχία και την ατιμωρησία της επιθετικής συμπεριφοράς, η οποία καταντάει να γίνει συνήθεια.
Η μάθηση της παρατήρησης στηρίζεται στο αντικείμενο της μίμησης. Η μίμηση αποτελεί παράγοντα διαμόρφωσης συμπεριφοράς και εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες όπως: το φύλο και η ηλικία, η κοινωνική σημασία του τρόπου δράσης, οι συνέπειες που έχει η πράξη, η αξία του επιδιωκόμενου στόχου και η προσωπική σχέση προς τον τρόπο της συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της θεωρίας, είναι η παρατήρηση βίαιων πράξεων στην τηλεόραση, οι οποίες γίνονται αντικείμενο μίμησης από παιδιά κυρίως.

Δ) Η θεωρία της πολυδιάστατης αιτιολόγησης: οι Γερμανοί Pilz/Trebels αντιλαμβανόμενοι την πολυπλοκότητα των αιτιών της επιθετικής συμπεριφοράς προσπάθησαν να εντάξουν κατά λογικό τρόπο όλους τους παράγοντες που συμβάλουν στην επιθετικότητα
Έτσι, διαχώρισαν την συγκεκριμένη θεωρία στους εξής παράγοντες: α) γενετήσιες δυνατότητες, οι οποίες είναι οι βιολογικοί κληρονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον χαρακτήρα του ατόμου. β) η κοινωνικοποίηση, η οποία χωρίζεται στην πρωτογενή που είναι η οικογένεια και στην δευτερογενή που είναι το κοινωνικό περιβάλλον (σχολείο, παρέες, πολίτευμα). γ) το κοινωνικο-πολιτιστικό σύστημα αξιών, το οποίο επηρεάζει την συμπεριφορά του πολίτη, δ) οι οικολογικοί παράγοντες (κλίμα, συνθήκες), ε)τα Μ.Μ.Ε, τα οποία αναμφισβήτητα αποτελούν την τέταρτη εξουσία, επηρεάζουν συνειδήσεις και διαμορφώνουν καταστάσεις.
Τέλος, όρισαν και τους ειδικούς παράγοντες που επηρεάζουν και διαχωρίζουν τα αθλήματα, και αυτοί είναι:

α) οι επιδιωκόμενοι στόχοι της αθλητικής δράσης ( μερικά αθλήματα όπως η ενόργανη επιδιώκουν την σωματική άσκηση ενώ άλλα όπως το ποδόσφαιρο την νίκη και την επικράτηση),
β) το άθλημα (η ίδια η φύση του αθλήματος επηρεάζει την παρουσία της επιθετικότητας, π.χ τα αθλήματα μονομαχιών σε αντίθεση με την ιππασία),
γ) οι προσδοκίες (εάν οι φίλαθλοι έχουν υψηλές προσδοκίες από μια ομάδα πιθανόν σε περίπτωση αποτυχίας να ενεργήσουν άσχημα),
δ) οι θεατές (ανάλογα τον αριθμό των οπαδών και την φόρτιση που υπάρχει),
ε) οι εγκαταστάσεις (η ποιότητα των εγκαταστάσεων και των υπηρεσιών επηρεάζουν την συμπεριφορά των φιλάθλων αναμφισβήτητα.

Ε) Η θεωρία της ετικέτας. Σήμερα έχει επικρατήσει οι οργανωμένοι οπαδοί των ομάδων να θεωρούνται από τα ΜΜΕ αλλά και από την κοινωνία γενικότερα σαν άτομα που συγκεντρώνουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Οι επονομαζόμενοι και χούλιγκαν λοιπόν, θεωρούνται βάνδαλοι και αγροίκοι και είναι συνώνυμοι με φασαρίες και έκτροπα. Αυτή η ετικέτα τώρα, θέλοντας και μη εισχωρεί στο υποσυνείδητο του νεαρού οπαδού, ο οποίος ξέρει ότι οι ομοϊδεάτες του και η κοινωνία περιμένουν από αυτόν να συμπεριφερθεί ανάλογα με τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει. Έτσι, καταφεύγει σε φασαρίες και βανδαλισμούς γιατί έτσι πρέπει να κάνει, αν θέλει να θεωρείται χούλιγκαν.

ΤΑ ΑΙΤΙΑ
ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ


Όπως είδαμε παραπάνω, οι θεωρίες για τα φαινόμενα βίας στον αθλητισμό είναι αρκετές. Γνωρίζοντας ότι δεν υπάρχει μόνο μια οικουμενική αλήθεια, δεχόμαστε ότι η επιθετική συμπεριφορά δεν είναι αποτέλεσμα μιας μόνο θεωρίας ή αιτίας, αλλά πολλών, οι οποίες θα πρέπει να εξετάζονται σε συνάρτηση η μία με την άλλη και όχι ξεχωριστά. Εδώ τώρα θα αναλύσουμε μερικές επικρατούσες αντιλήψεις για τα αίτια που οδηγούν στην επιθετικότητα και στην βία.

Α) Η απώλεια των στενών διαπροσωπικών σχέσεων. Στην σημερινή αστική παγκοσμιοποιημένη κοινωνία στην οποία ζούμε, είναι πασιφανές πως οι δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων έχουν χαλαρώσει πολύ, σε οικογενειακό, φιλικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Μέσα στην καθημερινότητα των εξοντωτικών ρυθμών και της ανώνυμης μάζας το άτομο νιώθει μόνο και περιθωριοποιημένο.
Οι εποχές όπου κάθε χωριό ή πόλη ήταν μια μικρή κοινωνία, όπου οι άνθρωποι συμβίωναν άλλοτε αρμονικά, άλλοτε όχι, αλλά πάντα επικοινωνούσαν, έχουν περάσει ανεπιστρεπτί για τους περισσότερους ανθρώπους, οι οποίοι ζουν στις μεγάλες πόλεις.
Η αποξένωση αυτή οδηγεί τους ανθρώπους σε αντικοινωνική και ατομιστική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα πολλές φορές να αναπτύσσουν επιθετικές τάσεις, τις οποίες πολλές φορές βέβαια τις εκτονώνουν στους αθλητικούς χώρους, σαν μόνη διέξοδο από την στείρα καθημερινότητα.

Β) Περιορισμός του χώρου κίνησης. Η μεγάλη ανάπτυξη των αστικών κέντρων και η συγκέντρωση τόσων πολλών ανθρώπων σε τόσο μικρό χώρο, αναγκαστικά έχει στερήσει από τους κατοίκους αυτών των περιοχών την ελευθερία και την άνεση που προσφέρουν οι ανοιχτοί χώροι. Οι χώροι για να παίξουν τα παιδιά είναι περιορισμένοι και η γενικότερη σύγχρονη αντίληψη που θέλει τα παιδιά κλεισμένα στο σπίτι, δημιουργεί ένα σύστημα μαλθακών και ακοινώνητων νέων, οι οποίοι δεν έχουν χώρο και χρόνο να εκτονώσουν κάπου, με ευγενής μορφές όπως είναι ο αθλητισμός, την επιθετικότητα τους.

Γ) Βελτίωση των συνθηκών ζωής. Η μεγάλη άνοδος του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων κυρίως στις δυτικές κοινωνίες, δημιούργησε μια κατάσταση όπου στην καθημερινή μας ζωή πλέον κυριαρχεί η καθιστική ζωή και οι πολλές ανέσεις και ευκολίες. Παλαιότερα, όπου οι άνθρωποι ασχολούνταν περισσότερο με χειρωνακτικές εργασίες, κατανάλωναν πολύ ενέργεια σε αυτές με αποτέλεσμα να μην έχουν συσσωρευμένη επιθετικότητα. Σήμερα, η μαλθακότητα της καθημερινής ζωής δημιουργεί ένα περίσσευμα ενεργητικότητας στον άνθρωπο, την οποία θέλει κάπου να εκτονώσει. Και για τον λόγο αυτό λοιπόν, πολλές φορές οι αθλητικοί χώροι μετατρέπονται σε πεδία μάχης.

Δ) Περιορισμός της δράσης. Οι σύγχρονες τάσεις ζωής που αναφέρθηκαν στην ανάλυση των παραπάνω αιτιών, δημιούργησαν εκτός των άλλων και μια έλλειψη δράσης. Η εν γένει επιθετικότητα που έχει ο άνθρωπος παλαιότερα εκτονωνόταν μέσω των πολεμικών επιχειρήσεων. Σήμερα, όπου στις δυτικές κοινωνίες επικρατεί η ειρήνη και δεν υπάρχουν πλέον οι έντονες αναφορές στην πατρίδα και το έθνος, οι άνθρωποι ψάχνουν εναλλακτικές μορφές «πολέμου». Για του λόγου το αληθές ας εξετάσουμε την συμπεριφορά των φιλάθλων πριν από ένα μεγάλο ποδοσφαιρικό ντέρμπι. Η όλη προετοιμασία, οι σημαίες, τα διαφορετικά χρώματα, οι ιαχές και τα συνθήματα παραπέμπουν σε μάχη. Βέβαια, όταν παραμένουν σε λογικά πλαίσια δεν ενοχλούν κανέναν, όμως εάν η ευγενής αθλητική μάχη των ποδοσφαιριστών εντός του γηπέδου καταλήξει σε μάχη των οπαδών στις κερκίδες, τότε σίγουρα υπάρχει πρόβλημα.

E) Απώλεια των κοινωνικών αξιών. Αναμφισβήτητα η σημερινή κοινωνία μπορεί να χαρακτηριστεί αλλοτριωμένη. Η απώλεια των διαπροσωπικών σχέσεων και η απαξίωση του ρόλου της οικογένειας και γενικότερα της κοινωνίας, έχει οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου οι άνθρωποι έχουν χάσει την αίσθηση του μέτρου και του σημαντικού.
Αναλώνονται στην καθημερινότητα του σύγχρονου τρόπου ζωής, αδιαφορώντας για αξίες όπως η οικογένεια, η πίστη, η ειρήνη και η αγάπη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι άνθρωποι να γίνονται κυνικοί, ατομιστές και γενικότερα αδύναμοι. Έτσι, πολλές φορές αυτή η αδυναμία τους, τους οδηγεί σε βίαιες πράξεις.

ΣΤ) Αύξηση των κοινωνικών προτύπων επιτυχίας. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επιβάλει έναν συγκεκριμένο τρόπο κοινωνικής ανέλιξης και προσφοράς σε κάθε άνθρωπο. Η κοινωνία επιβάλει και απαιτεί από τον καθένα από εμάς να συμβάλουμε στην οικονομική ανάπτυξη και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.
Αυτό σημαίνει δηλαδή, πως όλοι πρέπει να έχουν μια συγκεκριμένη μόρφωση και έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής έτσι ώστε να συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Τα ΜΜΕ από την άλλη, δημιουργούν συγκεκριμένα τυποποιημένα πρότυπα από τον καλλιτεχνικό κυρίως χώρο, τα οποία έχουν συγκεκριμένη στάση ζωής και εμφάνιση. Όλα τα παραπάνω, δημιουργούν ανασφάλεια στον σύγχρονο άνθρωπο και τον πιέζουν να ακολουθήσει τον συγκεκριμένο δρόμο έτσι ώστε να πετύχει. Σε περίπτωση βέβαια που ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν πετύχει, τότε σίγουρα δημιουργείται πρόβλημα σε αυτόν αλλά και στην κοινωνία.

ΤΑ ΑΙΤΙΑ
ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ


Στο προηγούμενο υποκεφάλαιο αναλύσαμε τις αιτίες που προξενούν την επιθετική συμπεριφορά και την βία στον αθλητισμό γενικά, σε αυτό εδώ θα συγκεκριμενοποιήσουμε τα αίτια που οδηγούν σε βίαιη συμπεριφορά στο ποδόσφαιρο.
Σύμφωνα λοιπόν με τον Ήραντο, οι αιτίες μπορεί να είναι οι παρακάτω:
Α) Η ενστικτώδης επιθετικότητα εξελικτικά κληρονομημένη από τους κυνηγούς προγόνους μας. Σύμφωνα με αυτήν την θεωρία, ο άνθρωπος πέρασε πολλούς αιώνες σαν τροφοσυλλέκτης και κυνηγός πριν από την γεωργική επανάσταση. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, να υπάρχει στα γονίδια του το ένστικτο του κυνηγού ακόμα και πολύ αργότερα, καθώς ακόμα και σήμερα πολλοί άνθρωποι κυνηγούν για διασκέδαση.
Το ποδόσφαιρο λοιπόν, θεωρείται σύμφωνα με αυτήν την θεωρία σαν υποκατάστατο του κυνηγιού. Σαν το όπλο μπορεί να θεωρηθεί η μπάλα, και σαν θήραμα το τέρμα. Η όλη αυτή κατάσταση κυνηγιού είναι φυσικό να διεγείρει έντονα συναισθήματα νίκης και επικράτησης, τα οποία πολλές φορές μπορεί να οδηγήσουν ακόμα σε ακραίες και βίαιες πράξεις.

Β) Η αρρενωπή επιθετικότητα της εργατικής τάξης. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι βασικά στοιχεία της σύγχρονης εργατικής τάξης είναι η αρρενωπότητα και η επιθετικότητα. Στη σύγχρονη κοινωνία όπου οι νέοι μεγαλώνουν με αυτές τις αρχές θεωρούνται προτερήματα το κουράγιο, η δύναμη, η παλικαριά και η δεξιοτεχνία.
Για τους παραπάνω λόγους το ποδόσφαιρο, το οποίο είναι φύση ανδρικό και επιθετικό άθλημα, λατρεύτηκε και λατρεύεται τόσο πολύ από την εργατική τάξη. Το κακό βεβαίως είναι, όταν η αρρενωπότητα των ποδοσφαιριστών δεν αρκεί στους θεατές, αλλά θέλουν να εξασκήσουν και την δική τους μέσω βίαιων πράξεων.

Γ) Η ιδιαιτερότητα του ποδοσφαίρου. Το ποδόσφαιρο σαν άθλημα έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία και το κάνουν μοναδικό αλλά παράλληλα ευνοούν περισσότερο από άλλα την επιθετικότητα. Αυτά είναι:
α) Η άμεση σωματική επαφή, η οποία είναι πολύ συχνή μεταξύ των παιχτών με αποτέλεσμα να καθίσταται η σύγκρουση φανερή και για τους γύρω. β) Οι ίδιοι οι κανονισμοί του ποδοσφαίρου επιτρέπουν την λογική χρήση βίας όπως π.χ το τάκλιν.
γ) Το ότι αγωνίζονται μόνο δύο αντίπαλοι (σε αντίθεση π.χ με τον στίβο) ευνοεί την ευκολότερη ομαδοποίηση των φιλάθλων και άρα τον μεγαλύτερο φανατισμό.
δ) Η σπανιότητα επίτευξης τέρματος επίσης, είναι ένας παράγοντας που διαφοροποιεί το ποδόσφαιρο σε σχέση με το μπάσκετ για παράδειγμα όπου δεν συμβαίνει αυτό. Η επίτευξη του γκολ είναι μια σπάνια στιγμή, η κορυφαία του αγώνα, όπου περικλείει μεγάλη συναισθηματική φόρτιση για ποδοσφαιριστές και θεατές. ε) Οι απλοί κανόνες είναι άλλο ένα ακόμα στοιχείο, που από την μία κάνει το ποδόσφαιρο δημοφιλές, αλλά από την άλλη οξύνει και τα πάθη.
Η ευρεία γνώση και κατανόηση των κανόνων δίνει το δικαίωμα στους θεατές να έχουν άποψη για όλες σχεδόν τις φάσεις που συμβαίνουν σε έναν αγώνα και άρα να αντιδρούν όταν νομίζουν πως έχουν δίκιο και αδικούνται.

Δ) Η μαζικότητα. Είναι ένα στοιχείο που κάνει τον άνθρωπο βρισκόμενο μέσα σε μια πολυπληθή μάζα να χάνει την ατομικότητα του και να κυριεύεται από ασυνείδητες ορμές.
Το άτομο γίνεται μέρος του συνόλου, με αποτέλεσμα να μην έχει την δική του βούληση αλλά να παρασύρεται από τις αντιδράσεις των γύρω του. Επίσης, η ανωνυμία του πλήθους επιτρέπει στο άτομο να εκδηλώνει ευκολότερα παράνομες πράξεις καθώς πιστεύει ότι καλύπτεται από την μάζα.

Ε) Το αμφίρροπο αποτέλεσμα. Το ποδόσφαιρο είναι αναμφισβήτητα το πιο δημοκρατικό άθλημα. Ο ρόλος της τύχης είναι τόσο μεγάλος, που πολλές φορές μια πολύ αδύναμη ομάδα κερδίζει μια κατά πολύ ισχυρότερη. Αυτή η αβεβαιότητα του ποδοσφαιρικού αγώνα, η έντονη αλλαγή συναισθημάτων και ο πολύ σημαντικός ρόλος της τύχης και του απρόβλεπτου δημιουργεί έντονα πάθη στους θεατές, οι οποίοι πολλές φορές δεν τα ελέγχουν και ξεσπούν σε βίαιες πράξεις.

ΣΤ) Η επαγγελματοποίηση του ποδοσφαίρου και η μεγάλη ταύτιση των οπαδών. Σήμερα το ποδόσφαιρο έχει εξελιχθεί σε εμπορικό προϊόν. Οι διοικήσεις των ομάδων προσπαθούν να κάνουν αυτό το προϊόν όσο πιο κερδοφόρο γίνεται. Οι οπαδοί όμως πολλές φορές έχουν διαφορετική άποψη με αποτέλεσμα να υπάρχει διχασμός και σύγκρουση. Η αγάπη που τρέφουν οι οπαδοί για την ομάδα και οι θυσίες που κάνουν γι’αυτήν, τους κάνει να πιστεύουν ότι έχουν λόγο στα εσωτερικά της ομάδας και προσπαθούν να διαφυλάξουν τα συμφέροντα της από ενέργειες που σύμφωνα με αυτούς δεν συνάδουν με την τα ιδανικά και τα πιστεύω τους.

Z) Η κρατικοποίηση του ποδοσφαίρου. Η εκάστοτε πολιτική ηγεσία, των χωρών όπου το ποδόσφαιρο είναι ιδιαίτερα δημοφιλές, προσπαθεί να αναγάγει το άθλημα σε υπέρτατο πατριωτικό στόχο. Ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται με τις διεθνείς επιτυχίες της εθνικής ομάδας ή των ποδοσφαιρικών συλλόγων της χώρας.
Στην σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπου τα εθνικά κράτη και τα σύνορα έχουν απαξιωθεί σε σχέση με παλαιότερες εποχές, δεν έχουν μείνει πολλές αξίες οι οποίες να διαφοροποιούν και να ενώνουν τους πολίτες μιας χώρας. Το ποδόσφαιρο παραμένει μια από τις τελευταίες αυτές αξίες, που δίνει εθνική ταυτότητα και περηφάνια. Φυσικά, αυτό είναι η θετική πλευρά του νομίσματος. Η αρνητική είναι, όταν χρησιμοποιείται το ποδόσφαιρο για την εκτόνωση κοινωνικών προβλημάτων και τα φαινόμενα εθνικισμού.

ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
ΕΠΙΘΕΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ

Όπως είδαμε και παραπάνω τα βίαια γεγονότα στο ποδόσφαιρο είναι συνάρτηση πολλών και πολύπλοκων παραγόντων. Μερικοί από αυτούς είναι:
Α) Η κοινωνική σημασία του γεγονότος. Για παράδειγμα ένα ντέρμπι μεταξύ δύο ιστορικών αντιπάλων για το πρωτάθλημα αποτελεί κοινωνικό γεγονός ύψιστης σημασίας, σε αντίθεση με έναν φιλικό αγώνα προετοιμασίας μεταξύ μιας μεγάλης ομάδας και μιας μικρής.
Β) Οι περιβαλλοντικές συνθήκες. Αφορούν τον χώρο διεξαγωγής του αγώνα και την σύνθεση των οπαδών στις κερκίδες. Αν οι οπαδοί των δύο ομάδων είναι κοντά τότε σίγουρα υπάρχει πρόβλημα.
Γ) Το είδος της διοργάνωσης. Ο τελικός μιας διοργάνωσης αναμφισβήτητα ξυπνάει έντονα πάθη σε αντίθεση με έναν φιλικό.
Δ) Η παρουσία της αστυνομίας. Τα έντονα προληπτικά μέτρα πολλές φορές φέρνουν τα αντίθετα αποτελέσματα, καθώς ξυπνούν τα δημοκρατικά συναισθήματα των θεατών και ξεσπούν ταραχές.
Ε) Η επιδημιολογία των ταραχών και η επανάληψη. Πολλές φορές τα βίαια επεισόδια στο ποδόσφαιρο είναι ένας φαύλος κύκλος. Η πρόκληση από τη μια μεριά οδηγεί σε αντίποινα, με αποτέλεσμα πολλές φορές να ξεκινάει βεντέτα και τα επεισόδια να επαναλαμβάνονται σε κάθε συνάντηση των ομάδων.

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ
ΤΟΥ ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΙΣΜΟΥ


Η Βρετανία, ούσα η γενέτειρα του σύγχρονου ποδοσφαίρου, γέννησε επίσης και το μεγαλύτερο κοινωνικό εξωαγωνιστικό φαινόμενο του αθλήματος, τον χουλιγκανισμό. Χούλιγκαν θεωρούνται οι ομάδες νεαρών ατόμων που ανήκουν στους σκληροπυρηνικούς οπαδούς της ομάδας που υποστηρίζουν και δημιουργούν συνεχώς φασαρίες εντός και εκτός γηπέδου. Το φαινόμενο αυτό ξεκίνησε να γίνεται μάστιγα για την Βρετανική κοινωνία από την δεκαετία του 1960 και έπειτα.
Εκείνη την εποχή ξεκίνησε και η επίσημη πολιτική χωρισμού των αντιπάλων οπαδών και είχε σαν αποτέλεσμα την σημαντική μείωση των γενικευμένων συρράξεων στην εξέδρα, όχι όμως και έξω από το γήπεδο, καθώς ο χωρισμός αυτός ενίσχυσε την αλληλεγγύη και τον φανατισμό των αντιπάλων στρατοπέδων.
Οι ομάδες αυτές των χούλιγκαν, αποτελούνται κυρίως από νεαρούς άνδρες των κατώτερων κοινωνικοοικονομικών τμημάτων της εργατικής τάξης. Για τα άτομα αυτά, η επιθετική συμπεριφορά είναι πολύ σημαντικό στοιχείο του τρόπου ζωής τους και το ποδόσφαιρο ο ιδανικός χώρος εκδήλωσης της.

Τα επεισόδια και οι φασαρίες αποτελούν για αυτούς συστατικό κομμάτι της παρακολούθησης ενός αγώνα. Ο Ίαν Τέυλορ απέδιδε τον χουλιγκανισμό στις επιπτώσεις αυτού που ονόμασε ‘αστικοποίηση’ και ‘διεθνοποίηση’του παιχνιδιού στους σκληροπυρηνικούς οπαδούς.
Υποστήριζε ότι: «οι φίλαθλοι που προέρχονται από την εργατική τάξη θεωρούν τις ομάδες ως, τρόπον τινά, «συμμετοχικές δημοκρατίες» και ότι οι χούλιγκαν συγκροτούν «κίνημα αντίστασης» της εργατικής τάξης, με στόχο να δηλώσει παρουσία μπροστά στις αλλαγές που επιβάλλονται από τις μεσαίες τάξεις για να διασφαλίσουν τα συμφέροντα τους».
Για τον Κλαρκ «ο χουλιγκανισμός στο ποδόσφαιρο συνιστά μια αντίδραση των αλλοτριωμένων νέων, προερχόμενων από αποδιαρθρωμένες εργατικές κοινότητες, ενάντια στο εμπορευματοποιημένο ποδόσφαιρο και το αυξανόμενο σερβίρισμα του ως θεάματος και ψυχαγωγίας».

Όπως είδαμε και παραπάνω, στις αιτίες της επιθετικής συμπεριφοράς στο ποδόσφαιρο, η εργατική τάξη, η οποία και αποτελεί τον πυρήνα του αθλήματος, χαρακτηρίζεται από κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως η επιθετικότητα, ο ανδρισμός και η αλληλεγγύη μεταξύ των ομοίων.
Οι άρρενες αυτών των κοινωνικών τάξεων δεν χαίρουν υπολήψεως στην εργασία τους, στην εκπαίδευση και στην κοινωνία γενικότερα και για το λόγο αυτό η συμπλοκή και η φασαρία αποτελούν πηγές νοηματοδότησης της ζωής τους και απόκτησης κοινωνικού γοήτρου. Οι ομάδες των χούλιγκαν που σχηματίζονται από άνδρες αυτών των κοινωνικών τάξεων λειτουργούν με τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Υπάρχει αλληλεγγύη μεταξύ τους και μίσος για τους αντιπάλους. Ακόμα, οι νόρμες του ανδρισμού επικυρώνουν την αντοχή και την δεξιότητα σύγκρουσης ως ουσιώδη ανδρικά χαρακτηριστικά.
Τα μέλη της εργατικής τάξης, τα οποία συμμετέχουν στον χουλιγκανισμό, όντας μέλη μιας τάξης, η οποία είναι περισσότερο στο περιθώριο, εκφράζουν μέσα από το ποδόσφαιρο και τις φασαρίες που δημιουργούν, την αντίθεση τους στο κατεστημένο και τις «καθώς πρέπει» αρχές. Η αντίδραση τους αυτή, στρέφεται κυρίως ενάντια στην αστυνομία, η οποία και έχει το ρόλο του ισχυρού κράτους.

Το ερώτημα που γεννάται, είναι γιατί οι άνθρωποι αυτοί έχοντας όλους αυτούς τους πολλούς και σημαντικούς λόγους να καταφεύγουν στην βία, τη θρέφουν και την εκφράζουν μέσα από το ποδόσφαιρο. Η απάντηση είναι απλή και βγαίνει από όλη την ανάλυση που κάναμε παραπάνω για την κοινωνιολογική πλευρά του ποδοσφαίρου και την σημασία του ως τελευταίο κοινωνικό προπύργιο πανανθρώπινων αξιών, συναισθημάτων και ζωτικού νοήματος γενικότερα. Για να επιστρέψουμε στο φαινόμενο του χουλιγκανισμού και την πορεία του, οι άγγλοι έπειτα και από τις πολύνεκρες τραγωδίες στο Χέιζελ και το Χίλσμπορο πήραν μια σειρά από δραστικά μέτρα και με την συνεργασία πολιτείας-αστυνομίας και ομάδων, κατάφεραν να αποκλείσουν τα ταραχοποιά στοιχεία από τα γήπεδα, όχι όμως και από τους δρόμους, όπου οι συγκρούσεις μεταξύ των χούλιγκαν συνεχίζονται. Αυτό βεβαίως συμβαίνει, διότι οι κοινωνικές αντιθέσεις και παθογένειες υπάρχουν ακόμα στην αγγλική κοινωνία και βεβαίως και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Από αυτό το γεγονός βλέπουμε, πως τα επεισόδια που συμβαίνουν με αφορμή τους ποδοσφαιρικούς αγώνες έχουν σαν αιτία κοινωνικά προβλήματα, τα οποία γίνονται αντιληπτά μέσα από το ποδόσφαιρο, το οποίο αποτελεί τον καθρέφτη κάθε κοινωνίας.

Τελειώνοντας την ανάλυση αυτού του φαινομένου, οι Ντάνινγκ, Μέρφι και Γουίλιαμς υποστηρίζουν ότι: «για να κατανοήσουμε τον χουλιγκανισμό πρέπει να αναλύσουμε όχι μόνο τους κοινωνικούς (συμπεριλαμβανομένων και των οικονομικών) μετασχηματισμούς μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά κυρίως, να δούμε την εξέλιξη του τρόπου και του βαθμού παραγωγής και αναπαραγωγής των κοινοτήτων αυτών και των αξιών τους στη διάρκεια μιας μεγάλης χρονικής περιόδου, αφ’ενός και αφ’ετέρου, της έντασης, σύμφωνα με την οποία το ποδόσφαιρο αποτέλεσε αρένα έκφρασης αυτών των αξιών».


Ο ΡΟΛΟΣ
ΤΩΝ Μ.Μ.Ε ΣΤΗΝ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΒΙΑ


Είναι κοινή παραδοχή ότι η βία «πουλάει». Μέσα στην μαλθακότητα και την μονοτονία της στείρας καθημερινότητας, ο θεατής, ο οποίος έχει αναγάγει την τηλεόραση σε τρόπο ζωής, επιθυμεί να δει κάτι το διαφορετικό, κάτι που να τον εξιτάρει. Τα βίαια επεισόδια στο ποδόσφαιρο είναι ένα τέτοιο θέαμα.
Ο γραπτός τύπος επίσης, προσπαθώντας να ενισχύσει τις πωλήσεις του, δεν θα διστάσει να δυναμιτίσει το κλίμα πριν από κάποιο ντέρμπι, με αποτέλεσμα να οξυνθούν τα πάθη και να μεγαλώσει η αντιπαλότητα. Τα οικονομικά συμφέροντα επίσης, και ο έλεγχος εφημερίδων από κάποιες ομάδες, έχουν σαν αποτέλεσμα να παρουσιάζονται τα γεγονότα υποκειμενικά και πολλές φορές διαστρεβλωμένα.
Όλα τα παραπάνω ενισχύουν την αντιπαλότητα και έμμεσα την βία. Σύμφωνα με τον Αυγερινό υπάρχουν τρία στοιχεία μέσα από τα οποία τα μίντια επιδρούν στις αθλητικές βιαιότητες. Αυτά είναι:

Α) Η βία στον αθλητισμό θεωρείται από τα ΜΜΕ ως ένα ευχάριστα αποδεκτό γεγονός, επειδή εσωκλείει δραματουργικά στοιχεία. Ο τρόπος προβολής των γεγονότων πολλές φορές αλλοιώνει την πραγματικότητα και ενισχύει τον έμμεσο επηρεασμό των αποδεκτών.

Β) Η περιγραφή των αγώνων από τους σχολιαστές πολλές φορές είναι προκλητικά υποκειμενική υπέρ μας (π.χ εθνική ομάδα, ελληνικές ομάδες στην Ευρώπη) με αποτέλεσμα να σχολιάζεται ευνοϊκά το σκληρό παιχνίδι της ομάδας μας και να καταδικάζεται αυτό των αντιπάλων. Αυτή η μεταφορά των βίαιων ενεργειών από τους αθλητικούς δημοσιογράφους λειτουργεί ως πρότυπο (μάθηση κατά το πρότυπο), αλλά και ενισχυτικά για τη μίμηση τέτοιων ενεργειών, ώστε η κατάληξη αυτής της παρουσίασης είναι ο έμμεσος επηρεασμός των αποδεκτών.

Γ) Τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τα βίαια γεγονότα στην προσπάθεια μιας δραματουργικής τελετουργίας. Οι αποδέκτες βλέπουν τις σκηνές σαν θέαμα αλλά έμμεσα επηρεάζονται (Αυγερινός Θ., 2007, σ.579).

Τα ΜΜΕ αποτελούν μέρος και αυτά της κοινωνίας στην οποία ανήκουν. Έτσι, ανάλογα με το πολιτιστικό, το οικονομικό και το κοινωνικό επίπεδο στο οποίο βρίσκεται μια χώρα τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τα στοιχεία εκείνα τα οποία χαρακτηρίζουν την κοινωνία. Για παράδειγμα, στην Γαλλία υπάρχει μόνο μία αθλητική εφημερίδα, η οποία είναι πολύ σοβαρή και ασχολείται και με αθλήματα πέρα του ποδοσφαίρου όπως η ποδηλασία για παράδειγμα.
Στην Ελλάδα ή στην Τουρκία σε αντίθεση, όπου υπάρχει χαμηλότερο πολιτιστικό και οικονομικό επίπεδο λειτουργούν πολλές αθλητικές εφημερίδες. Οι εφημερίδες αυτές ασχολούνται κυρίως με το ποδόσφαιρο, ενώ ο ανταγωνισμός που υπάρχει μεταξύ τους και τα συμφέροντα τα οποία εξυπηρετούν, τις οδηγεί πολλές φορές σε μεθόδους πόλωσης και φανατισμού μέσα από τα φύλλα τους.

ΤΕΛΟΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ