ΠΕΡΔΙΚΚΑ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ: Η σημερινή κρίση

Με ένα φοιτητή των μαθηματικών βάλανε το εξής πρόβλημα: Ποια η διέξοδος όταν έχουμε, σε παγκόσμια κλίμακα, τα πιο κάτω δεδομένα:
Πληθυσμό [α = 6,8] δισεκατομμύρια ανθρώπους. Τρόφιμα, που σε κανονική παραγωγή υπερκαλύπτουν τις σημερινές ανάγκες του πληθυσμού όλης της γης, και αφήνουν ένα περίσσευμα για δύσκολους καιρούς. Δυνατότητα βιομηχανικής παραγωγής που μπορεί να υπερκαλύψει τις ανάγκες αυτού του πληθυσμού των α ανθρώπων σε : Ένδυση, υπόδηση, και υλικά οικοδομής [κατοικία και πολιτιστικά έργα]. Δυνατότητα παραγωγής ενέργειας που σήμερα καλύπτει τις ανάγκες, αν και αυτές κατανέμονται κατά τρόπο ανορθόδοξο και προκλητικό.
Θα πρέπει να λάβει υπ’ όψη και τα εξής:

Τους αυξητικούς ρυθμούς του πληθυσμού [προβλέπονται 10 δις το 2025] και την διαφορετική μεταβολή της πυκνότητας στις διάφορες περιοχές της γης. Την εξάντληση των φυσικών πόρων, που απαιτούνται για την παραγωγή. Το νερό πρέπει να είναι το πρώτο που πρέπει να λάβει υπ’ όψη, γιατί ενώ είναι βασικό στοιχείο ανάπτυξης των φυτικών καλλιεργειών, παίζει και σοβαρό ρόλο στην εξασφάλιση της υγείας. Δεν θα τεθεί μόνο θέμα ποσότητας νερού αλλά και ποιότητας, προκειμένου να εξασφαλιστεί η υγιεινή επιβίωση. Tην σπατάλη ενέργειας για άσκοπες ατομικές μετακινήσεις με ιδιωτικά μέσα. Να κρατήσει λοιπόν ένα συντελεστή για την μελλοντική χρήση του αυτοκινήτου και των υπερηχητικών αεροπλάνων.

Θα πρέπει επίσης να λάβει υπ’ όψη τον άνισο καταμερισμό κατανάλωσης ενέργειας. Με στοιχεία που έχω για το 2000, ο κάθε αμερικανός πολίτης κατανάλωσε κατά μέσο όρο ηλεκτρική ενέργεια, περισσότερη, 15 φορές από τον Κινέζο, 32 φορές από τον Ινδό, 150 φορές από τον Νιγηριανό και 560 φορές περισσότερη από τον Αιθίοπα. Τα σημερινά στοιχεία δεν θα διαφέρουν και πολύ, εκτός ίσως από την Κίνα

Στην ενέργεια έχουμε αυστηρούς περιορισμούς. Δεν μπορούμε να εξισώσουμε προς τα πάνω την κατανάλωση. Αυτό θα ανέτρεπε την ήδη επισφαλή ισορροπία με το περιβάλλον. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το λιώσιμο των πάγων της αρκτικής, κλπ, έπρεπε να έχουν ήδη σημάνει συναγερμό. Ο φοιτητής μας λοιπόν θα πρέπει να υπολογίσει συντελεστές για διάφορες περιπτώσεις. Για να είναι συμβατή η λύση με την πολιτική πραγματικότητα, οι συντελεστές του θα πρέπει να δείχνουν προοδευτική αύξηση κατανάλωσης ενέργειας στο τρίτο κόσμο, με διαδοχική ελάττωση στον Δυτικό.
Δραστική εξομάλυνση των ανισοτήτων στη γη, θα έθιγε τόσο πολύ τους «δυτικούς καταναλωτές» που θα υπήρχαν βίαια φαινόμενα. Στην περίπτωση αυτή θα έχουμε επιβολή των όρων του νικητή. Παρ’ όλους τους ειδικούς συντελεστές, και ανεξάρτητα από ποιον θα επιλέξουμε, η παραγωγή ενέργειας μπορεί να υπερκαλυφτεί – τουλάχιστον για τα προσεχή χρόνια – με τις σημερινές συνθήκες.

Το ανθρώπινο δυναμικό που απαιτείται για την κάλυψη όλων των θέσεων εργασίας για συνολική παραγωγή, στην οποία συμπεριλαμβάνουμε και όσους απασχολούνται με τον τουρισμό και την διασκέδαση, υπάρχει σε τουλάχιστον διπλάσιο αριθμό από το χρειαζούμενο. Η εξέλιξη της τεχνολογίας, αυξάνει, και θα αυξάνει συνεχώς το περίσσευμα προσωπικού.
Ποια λύση θα προτείνει ο φοιτητής μας; Με την απλή μαθηματική λογική η λύση είναι εύκολη: Να δουλεύουν όλοι, με ελάττωση στο μισό του χρόνου εργασίας, και να μείνει η συνολική κατανάλωση σε όλα τα χρειαζούμενα υλικά, ίδια με την σημερινή, με προοπτική καλυτέρευσης. Όταν μας παρουσιάζει την λύση του, εμείς γελάμε. Δεν είναι συμβατή με το καπιταλιστικό καθεστώς που ζούμε.

Ο φοιτητής μας συμπεραίνει: Δεν είναι συμβατός ο καπιταλισμός με την λογική. Άρα χρειαζόμαστε άλλο καθεστώς. Σοσιαλισμό[1]. Πως θα βαδίσει ο κόσμος, εάν δεν δοθεί αυτή η λύση; Σίγουρα με κρίσεις! Τι είναι όμως κρίση; Η κρίση που έχουμε σήμερα ποια χαρακτηριστικά έχει; Πως μπορεί να την ξεπεράσει ο καπιταλισμός;
Κρίση είναι, (λεξικό Μπαμπινιώτη), η διατάραξη της ομαλής πορείας μιας διαδικασίας, η κακή λειτουργία ή η έμπρακτη αμφισβήτηση καθιερωμένων [δομών, αξιών, θεσμών, κλπ].
Ποια η κρίση σήμερα;

Αν περιοριστούμε στη Ελλάδα, δυσκολευόμαστε να την ορίσουμε. Τα χαρακτηριστικά της έχουν σουρεαλιστική δομή. Ο φωτισμός που πέφτει επάνω της, κυβερνητικός και αντιπολιτευόμενος, με τις διαφορετικές ανταύγειες του, τονίζει την σουρεαλιστική εικόνα. Η οικονομική κατάσταση, μόνιμα παρασιτική, το εκπαιδευτικό πρόβλημα με την τάμπουλα ράζα του και την ελληνο-χριστιανική αντιμετώπισή του, η αισθητική εμφάνιση των πόλεων [κυρίως], η ηθική τρομοκρατία με αποκλεισμό όσων ικανών έχουν γνώμη, και ακόμη η σιχαμένη ενημέρωση[2], βρώμικη και οζώδης, αποτελούν τα συστατικά της ελληνικής κοινωνίας.

Συνεκτικός ιστός όλων αυτών, η ανικανότητα, το ρουσφέτι, η λαθροχειρία, η κατάχρηση, η γενικευμένη διαφθορά. Αν εξετάσουμε ένα - ένα τα συστατικά αυτά, θα διαπιστώσουμε ότι και αυτά δεν είναι συμπαγή και σταθερά. Πρόκειται περί χάους. Ποιους εξυπηρετεί αυτή η κατάσταση; Μερικούς [κάποιους – πόσους;] διεφθαρμένους πολιτικούς, και το μαυραγορίτικο κεφάλαιο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η Ελλάδα βρίσκεται σε διαρκή κρίση, ή το ίδιο με άλλα λόγια, δεν υπάρχει χρονικά περιορισμένη κρίση γιατί είναι σε μόνιμη συνεχή κρίση. Διεθνώς έχουμε κρίση, στον αναπτυγμένο δυτικό καπιταλισμό, που στέλνει παλιρροιακά κύματα, στις άλλες χώρες.

Στο έργο του, Καπιταλισμός, Σοσιαλισμός, Δημοκρατία, (1942), ο Schumpeter, αναδεικνύει σαν βασικό συστατικό του καπιταλιστικού συστήματος την «ορμή» του για διαρκή ανανέωση. Την σύμφυτη με το καπιταλιστικό σύστημα τάση για μεγιστοποίηση του κέρδους, που εξυπηρετεί η παραγωγή νέων προϊόντων και υπηρεσιών που διαμορφώνουν καινούργιες και διαρκώς ευρύτερες αγορές, ο Schumpeter την χαρακτήρισε διαδικασία της «δημιουργικής καταστροφής».

Σήμερα, ταυτόχρονα με τα εκπληκτικά τεχνολογικά επιτεύγματα και την επικράτηση παγκοσμίως της οικονομίας της Αγοράς, αναδύθηκαν και τα αδιέξοδα του συστήματος. Ο ευφυής και εξόχως περιεκτικός χαρακτηρισμός του, σε συνδυασμό με τις εγγενείς αντιφάσεις του καπιταλισμού, δεν είναι απλά επίκαιρος, είναι μια φωτεινή ανοιξιάτικη ελπίδα. Ο καπιταλισμός περνά δύσκολες ώρες, καταστρέφει τον εαυτό του. Πράγματι έχουμε μια σοβαρή κρίση!

Στο λεξικό του ΑΠΘ [3], παρακολουθούμε, στις σημερινές συνθήκες, τις διάφορες ερμηνείες της λέξης κρίση και τις εναρμονίζουμε.
Κρίση: Απότομη και οξεία εμφάνιση χρηματιστικών συμπτωμάτων σε ένα θεωρούμενο υγιές σώμα, που ήταν ο δυτικός καπιταλισμός.
Κρίση, κορύφωση μιας δύσκολης εξελικτικής πορείας με επιδείνωση όλων των αρνητικών φαινομένων. Τοξικά ομόλογα, χρηματιστικές φούσκες. Συμπτώματα: μείωση των εισοδημάτων, αύξηση της ανεργίας, αναταραχή.
Οι περισσότεροι απ’ αυτούς που πήραν δάνεια από τις τράπεζες, δεν μπορούν να τα ξεχρεώσουν, οι τράπεζες δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, καταρρέει το χρηματιστικό σύστημα. Λαμπερό οικοδόμημα, χωρίς θεμέλια, επιθετικό για απόκτηση όλο και ψηλότερου ποσοστού κέρδους. Δεν μπορεί να ξεπεράσει την κρίση του, δεν μπορεί να επανέλθει σ’ αυτό που νόμιζαν φυσιολογική κατάσταση. Ακολουθεί η κρίση συνείδησης. Άρχισαν ήδη να φαίνονται τα πρώτα ίχνη κλυδωνισμών, των πνευματικών, ηθικών αλλά και θρησκευτικών πεποιθήσεων των κοινωνιών…

Κάποιο θαύμα, ίσως μπορέσει να σώσει το τραπεζικό σύστημα τέτοιο που είναι. Το πιο πιθανόν να θυσιαστεί για να σώσουν τον καπιταλισμό. Δειλά-δειλά, αρχίζουν, ακόμη και στην Αμερική να σχεδιάζουν την κρατικοποίηση των τραπεζών. Ίσως η μετατροπή του χρήματος από αξία καθ’ εαυτή σε αξία χρήσης, να είναι το φάρμακο για την σημερινή κρίση.
Ένας διορατικός αστός πολιτικός, στη Γαλλία, ο Ντε Γκωλ, αμέσως μετά τον πόλεμο, ξεχώρισε τις τράπεζες, αυτές που χρησιμοποιεί ο κόσμος, τις τράπεζες καταθέσεων και τις κρατικοποίησε, ενώ άφησε ιδιωτικές τις εμπορικές τράπεζες. Κατόρθωσε να βάλει κάποιο έλεγχο στο χρηματιστικό κεφάλαιο. Πιστεύω ότι είχε συνειδητοποιήσει ότι το χρηματιστικό κεφάλαιο δεν είχε πραγματικό αντίκρισμα, έδινε κέρδος χωρίς υλική βάση, ήταν φούσκα.

Τώρα μπαίνουμε στον τελευταίο ορισμό. Την κρίση ταυτότητας. Βλέπουμε αγωνιώδη ερωτήματα μιας κοινωνίας που ζητά τον επαναπροσδιορισμό της και την επανατοποθέτησή της σαν οντότητας. Χάνεται η αυτοεκτίμηση. Και τώρα; Τι μπορεί να γίνει; Η χημειοθεραπεία της κρατικοποίησης των τραπεζών, θα δώσει, πιθανόν, ζωή κάποιου χρόνου, στον άρρωστο από καρκίνο καπιταλισμό. Δεν θα τον γιατρέψουν. Δεν θα αντιμετωπιστούν οι αιτίες που προκαλούν τα καρκινώματα του καπιταλισμού. Δεν θα μπορέσει να βγάλει τον κόσμο από την κρίση υπερπαραγωγής. Δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα περιβαλλοντολογικά προβλήματα. Δεν μπο- ρούν πια να ξεγελάσουν όλο τον κόσμο. Τα πανεπιστήμια έχουν ξεχειλίσει από φοιτητές και ο κόσμος κάθε πενταετία σχεδόν, γνωρίζει, όσα οι προηγούμενες γενιές είχαν γνωρίσει όλα τα προηγούμενα χρόνια μαζί. Ακόμη και στην Ελλάδα, με το εξαιρετικά κακό εκπαιδευτικό σύστημα έχουμε μεγάλη αύξηση της γνώσης. Πώς θα μπορούσε να συνεχίσει τις σκέψεις του ο φοιτητής μας; Μπορεί ο μέσος δυτικός πολίτης, ο μικροαστός, να βάλει δραστικό περιορισμό στη κατανάλωση ενέργειας; Δύσκολο αν όχι αδύνατο. Η πολιτική λύση απαιτεί σύνεση. Μπορούμε ήδη να αφουγκραστούμε κάποιες μεσαιωνικές λύσεις που μουρμουρίζονται. Ο εξοντωτικός πόλεμος και το φασιστικό καθεστώς, ακούγονται… Η λύση της ελάττωσης στο μισό του χρόνου εργασίας έρχεται σε αντίθεση με το κέρδος του καπιταλιστή. Μόνη οριστική λύση ο σοσιαλισμός. Κάποιο φως αχνοφέγκει, μακριά, στο βάθος του τούνελ. Στην Ελλάδα έχουμε καλό ξεκίνημα με τον ΣΥΡΙΖΑ.

[1] Για μερικούς που θα μουρμουρίσουν κάτι για Στάλιν, η απάντηση είναι εύκολη. Στις σημερινές συνθήκες ωρίμανσης των κοινωνιών, ο συντελεστής Στάλιν δεν χρειάζεται. Εξ άλλου δεν υπάρχει καμιά δυνατότητα σοσιαλισμού χωρίς την κοινωνική συγκατάθεση.
[2] Αναφέρομαι στην κεντρική Αθηναϊκή ενημέρωση
[3] ΑΠΘ: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 9.4.2009