7.6.07

ΕΛΕΝΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΒΑΦΕΙΑΔΟΥ: Η Τέχνη ξεπλένει από την ψυχή τη σκόνη της καθημερινότητας


ΕΥΧΑΡΙΣΤΗ έκπληξη προκαλεί σε κάποιον, που γνωρίζει το γενεαλογικό της οικογένειας Δούμπα, η είδηση για μια έκθεση ζωγραφικής που γίνεται αυτές τις μέρες στο Μουσείο Πικάσο, στη Μάλαγα της Ανδαλουσίας.
Η σημασία και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσιάζει η έκθεση αυτή για τους Έλληνες, και πολύ περισσότερο για τους Δυτικομακεδόνες, είναι γιατί, πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει το όνομα ενός μέλους από την οικογένεια Δούμπα. Γιατί έχει την ρίζα της καταγωγής, έστω στο βάθος του χρόνου και μαζί το γονίδιο στην κλίση της και την αγάπη στην τέχνη.

Πρόκειται για την Maria Gaetana Matisse, σύζυγο του Pierre Matisse, γιου του διάσημου γάλλου ζωγράφου Henri Matisse. Μακρινός δε πρόγονος της Maria Gaetana Matisse (1943-2001) ήταν ο Θεόδωρος Δούμπας, α΄ ξάδελφος του Νικολάου Δούμπα, εθνικού ευεργέτη και μαικήνα των τεχνών (1830-1900), γεννημένος στη Βιέννη.
Η Βιέννη είχε πάντα μεγάλη ευγνωμοσύνη προς τον Νικόλαο Δούμπα, γιατί διέσωσε από την διασπορά το μεγαλύτερο μέρος των σωζομένων συνθέσεων του Φραντς Σούμπερτ, και κατόπιν τα δώρισε στο δήμο της Βιέννης.

Έπαιξε επίσης αποφασιστικό ρόλο η συμβολή του, στην πραγμάτωση της περίλαμπρης αίθουσας των "Φίλων της Μουσικής", της φημισμένης "Musikverein". Γι' αυτό κι ο Δήμος της Βιέννης έδωσε στο δρόμο αυτό, τ' όνομά του, Dumbastrasse.
Ήταν στενός φίλος του Ρίχαρντ Βάγκνερ, του Γιόχαν Στράους, του Γιοχάνες Μπραμς.
Πρωτοστάτησε στην ανέγερση ανδριάντων μεγάλων προσωπικοτήτων της Βιέννης (Μπετόβεν, Ραντέτσκι, Μότσαρτ, Σούμπερτ, Σίλερ, Μπραμς). Πρόσφερε σπουδαίο έργο όσο αφορά στα κτήρια, στη Βιέννη αλλά και στην Αθήνα.

Ο Θεόδωρος Δούμπας, ο πρώτος του ξάδελφος και κατ' ευθείαν πρόγονος της συζύγου του Pierre Matisse, γεννήθηκε στην Βλάστη Κοζάνης το 1880, κι η γυναίκα του η Άννα (Νίνα) Βράνη (1829-1912) κατάγονταν από την Κλεισούρα της Καστοριάς, κι είχε κάνει και δωρεές τόσο στην Κλεισούρα όσο και στην Καστοριά. Η δε γιαγιά της Maria Gaetana, η Άννα (Νίνα) Riedenstein το γένος Δούμπα (1891-1965). Το σπίτι της στη Βιέννη και το εξοχικό της στο Dallwitz ήταν σημεία συνάντησης της υψηλής κοινωνίας.

Η Maria Gaetana είχε παραβρεθεί στη συναυλία που δόθηκε στις 23.3.2000 στη Βιέννη στην αίθουσα συναυλιών, στην Musikverein για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Νικολάου Δούμπα. Ταξίδεψε από την Νέα Υόρκη για τον σκοπό αυτό. Μετά την συναυλία έδωσε δεξίωση για τους Έλληνες, στο διαμέρισμά της, στο Μέλαθρο Δούμπα, στο Parkrig.
Η έκθεση που ήδη ξεκίνησε από τις 26 Μαρτίου, όπως μας πληροφορεί η κυρία Έφη Παπαζαχαρίου, η οποία (μπορεί να μην το γνωρίζει) δεν αναφέρει την ελληνική καταγωγή της Maria Gaetana Matisse, στο πολύ ωραίο βέβαια άρθρο της σε αθηναϊκό έντυπο, για το μουσείο αυτό του Πικάσο και για την έκθεση.

Διαβάζει κανείς μεταξύ άλλων: "Στο νεοσύστατο Μουσείο Πικάσο στη Μάλαγα της Ανδαλουσίας, στο Παλάτι Buenavista (ανακηρυγμένο σε εθνικό μνημείο από το 1939) όμορφο δείγμα συνδυασμού αναγεννησιακής και mudejar αρχιτεκτονικής του 16ου αιώνα, κτίστηκε μεταξύ 15161542 από τον αρχιτέκτονα Diego de Cazalla. Φιλοξενεί από 26 Μαρτίου φέτος σε συνεργασία με το "Μετροπόλιταν" της Νέας Υόρκης μια σπουδαία έκθεση ευρωπαϊκού βεληνεκούς.
"Πρόκειται για 50 έργα πίνακες, σχέδια και γλυπτά από τα 75 της συλλογής Pierre και Maria Gaetana Matisse, που δόθηκε από το ίδρυμα τους, δωρεά στο "Μετροπόλιταν" το 2002.
Έργα Matisse, Balthus, Chagall, Dubuffet, Giacometti, Magritte και Miro που ανήκαν στον Pierre Matisse γιο του καλλιτέχνη, γκαλερίστα επί 60 χρόνια στο Μανχάταν.

Ο Pierre Matisse (1900-1989) προσωπικός φίλος αρκετών από αυτούς τους καλλιτέχνες, άνοιξε το 1931 την γκαλερί του, στο Fuller Building του Μανχάταν και συγχρόνως, τον δρόμο για να εισβάλλει η ευρωπαϊκή avant garde στις Ηνωμένες Πολιτείες. Συνέβαλε στο κτίσιμο της αμερικανικής καριέρας μεγάλων καλλιτεχνών όπως ο Balthus, Miro, Giacometti και Dubuffet ενώ οι εκθέσεις της γκαλερί του, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο να εκτιμήσει το αμερικανικό κοινό τη μοντέρνα τέχνη".
Η έκθεση The Pierre και Maria Gaetana Matisse Collection at The Metropolitan Museum, θα διαρκέσει έως τις 24 Ιουνίου.

Τέλος, να αναφέρω πληροφοριακά ένα βιβλίο για τον Henri Matisse που εκδόθηκε πρόσφατα, ή εγώ τουλάχιστον το πήρα τελευταία, δεν το είχα ξαναδεί στα βιβλιοπωλεία. Στις πρώτες σελίδες του διαβάζει κανείς την αφιέρωση του βιβλίου: "Στην μνήμη της Maria Gaetana Matisse". Συγγραφείς του είναι ο Olivier Berggrum και Max Hollein από τις εκδόσεις Prestel.


ΜΕ ΠΟΛΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ επίσης διάβασα, από τον κατάλογο της έκθεσης Αθήνα-Παρίσι, 20 Δεκεμβρίου31 Μαρτίου 2007 της Εθνικής Πινακοθήκης και Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, υπό την αιγίδα των υπουργών Πολιτισμού της Ελλάδας και της Γαλλίας και στο κεφάλαιο «Από το περιοδικό η Τέχνη και οι Καλλιτέχνες, και ο Τεχνοκριτικός Adolphe Thalasso "Ανοιχτό Παράθυρο" στη σύγχρονη ελληνική τέχνη των αρχών του 20ου αιώνα». (Το κεφάλαιο αυτό το γράφει, ο Dominique Lobstein, υπεύθυνος τεκμηρίωσης στο Mussee d' Orsay του Παρισιού) υπάρχει μια ενδιαφέρουσα αναφορά ανάμεσα στ' άλλα, που αφορά τον Καστοριανό ζωγράφο Νικόλαο Αλεκτορίδη, ο οποίος γεννήθηκε στην Καστοριά το 1874 και πέθανε στην Αθήνα το 1909.

«...Μέσα σε μερικές παραγράφους και για πρώτη φορά, ένας δημοσιογράφος καταφέρνει να συνθέσει, για ένα γαλλικό περιοδικό (εννοεί τον Adolphe Thalasso, που κατά τον συγγραφέα του άρθρου θα πρέπει να ήταν ελληνικής καταγωγής, γεννημένος στην Τουρκία) μια συνοπτική επισκόπηση της σύγχρονης ελληνικής ζωγραφικής ολωσδιόλου άγνωστης μέχρι τη στιγμή εκείνη, καθότι δεν υπήρχε η παραμικρή δημοσίευση. Δυστυχώς καμιά φωτογραφία δεν συνόδευε το κείμενο αυτό που τελικά προοριζόταν να λειτουργήσει ως "κάλεσμα φιλομάθειας"».

Ο αρθογράφος αναφέρεται σε όσους από τους πίνακες εστάλησαν στο Σαλόν της Εταιρείας Γάλλων Καλλιτεχνών στο Παρίσι, και σε όλους εκείνους που προηγουμένως είχαν εκτεθεί στις διεθνείς εκθέσεις, χωρίς όμως να κάνει την παραμικρή νύξη για την παντελή έλλειψη σχολίων γύρω από τα έργα αυτά, κατά το χρονικό διάστημα που έμειναν εκτεθειμένα στη γαλλική πρωτεύουσα. Ποτέ δεν μνημονεύτηκε στις διεθνείς καταγραφές του περιοδικού η παραμικρή ελληνική έκθεση ζωγραφικής ή κάποια έκδοση βιβλίου σχετικού με την σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία στην Ελλάδα.

Ο αναγνώστης λοιπόν που επιθυμούσε να πληροφορηθεί γύρω από τα θέματα αυτά δεν είχε παρά να περιμένει το επόμενο χρονογράφημα του Thalasso.

Τον Νοέμβριο του 1909, η στήλη του συντάκτη είναι αφιερωμένη στον Καστοριανό Νικόλαο Αλεκτορίδη που μόλις είχε πεθάνει. Πρόκειται για μια νεκρολογία-φόρο τιμής στην οποία καταγράφονται τα σπουδαιότερα έργα του καλλιτέχνη αλλά και ημερομηνίες σταθμοί της ζωής και του έργου του αποκαλύπτοντας στο κοινό, μια καλλιτεχνική ύπαρξη την οποία ο γαλλικός τύπος είχε αγνοήσει με τη σιωπή.

Ο Thalasso παραθέτει, ως παράδειγμα, για να υποστηρίξει τα λεγόμενά του, το Σαλόν του Πέρα, το οποίο δεν έτυχε του παραμικρού σχολιασμού στους γαλλικούς κύκλους και για να καταστήσει τέλος εμφανή την σπουδαιότητα του ζωγράφου, ο τεχνοκριτικός κλείνει το εγκώμιο του γράφοντας:

«Τα τελευταία χρόνια ο Αλεκτορίδης είχε αφιερωθεί, ολοκληρωτικά, στην αγιογραφία. Είχε συλλάβει την πρωτότυπη αλλά και ρηξικέλευθη ιδέα να εκσυγχρονίσει τη βυζαντινή τοιχογραφία. Οι προσπάθειες του εστέφθησαν με επιτυχία και πολυάριθμες είναι οι εκκλησίες που του ζήτησαν να φιλοτεχνήσει εικόνες πάνω σε χρυσό φόντο.
»Ο Σωτήρας Χριστός και η Κοίμηση της Θεοτόκου που βρίσκεται στο ναό της Κοίμησης στη Σπάρτη, είναι δύο από τα πλέον χαρακτηριστικά έργα του είδους που αναθεώρησε και ανανέωσε ο τολμηρός αυτός ζωγράφος στον οποίο ευλαβικά αποτίω, με το παρόν φόρο τιμής»


ΕΤΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΥ το 2007. Κι' αναφέρομαι σ' αυτό όχι τυχαία.
Σ' ένα παλιό περιοδικό "Στεγαστικού Ταμιευτήριου" (φωτογραφία δημοσιεύεται στην η΄ σελίδα) στο τεύχος 95 Ιουλ. Αυγ. Σεπτ. 1975 υπάρχει στο εξώφυλλο ένας πίνακας του Εγγονόπουλου με τον τίτλο "Κτίριον Καστοριάς" (οικία Πηχεών).

Ο ίδιος έγραφε πως προτού επιχειρήσει την αναπαράσταση των προσόψεων των όμορφων σπιτιών, τα επισκέπτονταν για καιρό και μελετούσε και το εσωτερικό τους. «...απολαμβάνων και αποθαυμάζων το άνετον άμα δε και το ευρύθυμον αυτού...»Ο Δημήτρης Πικιώνης για τους πίνακες με τα ελληνικά σπίτια του Εγγονόπουλου έγραφε. «Τα σπίτια του είναι "ψυχογραφίες" σπιτιών».Ο ίδιος δε ο ζωγράφος και ποιητής για τα έργα του αυτά: «...Η παρουσίασις της εργασίας μου ταύτης εδώ, εις τας Αθήνας, έτυχε λαμπράς υποδοχής. Μετά μεγάλης υπερηφάνειας σημειώ ότι έτυχεν επίσης ευμενεστάτων κρίσεων παρά του αείμνηστου διδασκάλου μου Δημητρίου Πικιώνη ως και του διακεκριμένου συναδέλφου κ. Π. Μιχελή.
Ενθαρρυνθείς, συνεχίζω και σήμερον ζωγραφίζων τας εναπομενούσης παλαιάς Ελληνικάς οικίας...».

Ακόμη στο περιοδικό "Ελεύθερη Γενιά", ένα περιοδικό για νέους, που εκδίδονταν από την Μέση Εκπαίδευση, στο τεύχος 20, το Μάρτιο του 19 78, στην επιτροπή ανάμεσα σε άλλους εκπαιδευτικούς, ήταν και ο φιλόλογος και πεζογράφος Γιώργος Ιωάννου. Είχε στο εξώφυλλο άλλον ένα πίνακα του Εγγονόπουλου με τίτλο: "Οι δύο Μακεδόνες". Ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Παύλος Μελάς.



ΞΕΧΩΡΙΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ της κυρίας Νέλλης Ανδρικοπούλου για τον Νίκο Εγγονόπουλο.
"...Ο Εγγονόπουλος εκτός από τον Παρθένη και τον Κόντογλου, τιμούσε σαν δάσκαλο του στο φόντο του χρόνου, μα ολοζώντανο και πανταχού παρόντα, τον Σεζάν.
Θαύμαζε τον Ντε Κίρικο, μα σπάνια τον ανέφερε, ενώ των άλλων το όνομα βούϊζε μες στο σπίτι συνεχώς. Ζήλευε ωστόσο, έλεγε, την καλλιτεχνική απόδοση στη ζωγραφική της κυρίας Φλωρά Καραβία...".

Η Φλωρά Καραβία θα προσθέσω εγώ καταγόταν από την Σιάτιστα. Ήταν όμως εγκατεστημένη στην Κωνσταντινούπολη. Υπάρχει ένας δικός της πολύ ωραίος πίνακας στην μόνιμη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης.


ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ Εγγονόπουλο, από το πασίγνωστο ποίημα του "Μπολιβάρ", μελοποιημένο μάλιστα από τον Νίκο Μαμαγκάκη(*) με μεγάλη επιτυχία, ξεχωρίζω μερικούς στίχους που μας αγγίζουν ιδιαίτερα μεσ' στην ψυχή μας, για προφανείς λόγους.

"...Σειούνται τα χώματα παντού
και τρίζουν τα εικονίσματα
στην Καστοριά.
Την σιωπηλή πόλη
κοντά στη λίμνη Μπολιβάρ,
είσαι ωραίος σαν Έλληνας [...]".

Όμως και στο περιοδικό "Ίαμβος", στο τεύχος 910 ΦθινόπωροΧειμώνα του 2005, συναντούμε κι άλλον ποιητή ερωτευμένο με την Καστοριά.
Είναι το τεύχος που αφιερώνεται στο ποιητή Μιχάλη Κατσαρό. Επίσης σπουδαίος ποιητής.
Στο άρθρο του γιατρού καθηγητή της νευρολογίας του πανεπιστημίου της Αθήνας, Θάνου Κωνσταντινίδη γνωστού φιλότεχνου και πολύ φίλου του ποιητή, με τίτλο "Αναμνήσεις" ξεχωρίζω:

"...Σε μια Χριστουγεννιάτικη εκδρομή με πούλμαν βρεθήκαμε στην Καστοριά. Μαζί μας και ο Αριστείδης Μεθενίτης, συγγραφέας του "Χρονικού της Λεψίνας" με την γυναίκα του Ηρώ. Ο Μιχάλης εντυπωσιάστηκε με την ομορφιά της λίμνης, τα αρχοντικά, τις δεκάδες των εκκλησιών και ιδιαιτέρως με την Παναγία την Κουμπελίδικη. Με πολύ καλή διάθεση σ' όλο το ταξίδι εμπνεύστηκε μια φράση την οποία επαναλάμβανε απαγγέλλοντας. Ωραία η φύση Χαράλαμπε!".


(*) Πρόσφατα στο Μέγαρο Μουσικής των Αθηνών, στην συναυλία που δόθηκε από τον συνθέτη Ν. Μαμαγκάκη, ακούστηκαν οι στίχοι του Μπολιβάρ που αναφέρονται στην Καστοριά.



Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ